Burundi devlet başkanı
Burundi Devlet Başkanı, (Fransızca : Président de la République), Burundi Cumhuriyeti'nin devlet ve hükûmet başkanıdır. Devlet başkanı aynı zamanda Ulusal Savunma Kuvvetleri'nin başkomutanıdır. Devlet başkanlığı makamı, Michel Micombero'nun 28 Kasım 1966'da Burundi'yi cumhuriyet ilan etmesiyle kuruldu.[1] Devlet başkanının yetki ve görevlerini belirleyen ilk anayasa, 1976 yılında kabul edilen 1974 anayasasıdır.[2] Micombero tarafından yazılan anayasa, Micombero'nun Burundi'nin ilk devlet başkanı olarak konumunu teyit etti.[3] Devlet başkanının mevcuttaki yetkileri Burundi İç Savaşı'ndan sonra 2000 Arusha Anlaşmaları sonucunda yürürlüğe giren 2005 anayasasından kaynaklanmaktadır.[2] 18 Haziran 2020'den beri mevcut başkan Évariste Ndayishimiye'dir .
Devlet başkanının belirtilen görevi, Burundi'nin ulusal birliğini temsil etmek ve devletin yasalarının ve işlevlerinin anayasaya tam uyumla oluşturulmasını ve yürütülmesini sağlamaktır. Anayasada devlet başkanına çeşitli yetkiler verilmiştir. V. Başlık, başkana verilen yürütme yetkilerini, VI. Başlık ise başkana verilen yasama yetkilerini belirler. Devlet başkanı, askerî komutanları, büyükelçileri, yargıçları, eyalet valilerini ve çeşitli ulusal konseylerin üyelerini atama yetkisine sahiptir. Devlet başkanı ayrıca Yüksek Mahkeme ve Anayasa Mahkemesi yargıçları da dâhil olmak üzere tüm yargıçları atar. Devlet başkanı hükûmeti örgütleyebilir ve olağanüstü durumlarda parlamentoyu toplantıya çağırabilir. Devlet başkanı, yasa çıkarma yetkisinin yanı sıra, kanun teklif etme ve değiştirme yetkisine de sahiptir ve parlamentonun üzerinde anlaşamadığı kanunları veto edebilir. Devlet başkanı ayrıca anayasayı değiştirebilir. Devlet başkanı, uluslararası ilişkilerde Burundi'yi temsil eder ve anlaşmaları imzalar ve onaylar. Savaşı yönetme yetkisi yalnızca devlet başkanına aittir; ancak savaş başlatmak için parlamento ve Ulusal Güvenlik Konseyi'nden onay alması gerekir. Askerî harekâta yetki verme yetkisine sahip tek makam devlet başkanıdır. Devlet başkanı aynı zamanda sivil ve askerî ödülleri verme yetkisine sahip tek makamdır.
Başkanlık dönemi yedi yıldır [4] ve bir başkan iki dönem görev yapabilir. Başkana, başkanlıkça atanan iki başkan yardımcısı yardımcı olur;[5] ancak 2018 Burundi anayasa referandumu sonunda başkan yardımcısı sayısının bire düşürülmesini sağladı.[6] Devlet başkanı, son görev süresinin bitiminden sonra emeklilik maaşı almaya hak kazanır.[5]
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]1966'da Michel Micombero, Burundi kralı V. Ntare'ye karşı muhalefet için bir araya gelen güç haline geldi. V. Ntare, Micombero'yu Burundi başbakanı olarak terfi ettirdiğinde, Micombero Kasım 1966'da Burundi darbesini başlattı. Micombero, V. Ntare'yi devirdi ve Burundi'yi cumhuriyet, kendisini de devlet başkanı ilan etti.[1][2] Micombero, 1974'te hazırladığı ve 1976'da resmen kabul edilen anayasasında devlet başkanı olarak rolünü resmileştirdi. Anayasa Micombero'nun başkanlığını garanti altına aldı ve Ulusal İlerleme Birliği (UPRONA) liderliğinde tek partili bir devlet kurdu.[3] Burundi'de siyasi istikrarsızlık devam etti.[1] 1987'deki Burundi darbesinin ardından Pierre Buyoya devlet başkanlığı görevini devraldı ve 1992 anayasasını uygulamaya koydu. Yeni anayasa Burundi'de çok partili seçimleri başlattı.[2] Değişikliğe karşı çıkanlar 1993 yılında Burundi İç Savaşı'nı başlattı. 1996 yılında Buyoya iktidara geri döndü ve uzlaşma ve demokrasiye geçiş arayışına girdi.[7] 2000 yılında çatışmanın üç tarafı da Arusha Anlaşması'nı imzaladı ve 2000-2005 yılları arasında Buyoya ve Domitien Ndayizeye, Burundi'nin demokrasiye geçişi için 2001 ve 2004 geçiş anayasaları altında çalıştılar. 2005 Anayasası geçişin son ürünüdür.[2] Başkanlığın yetkileri ve görevleri, başbakanın yer almadığı 2005 anayasasında yer almaktadır.[5]
Seçim
[değiştir | kaynağı değiştir]Geçiş sonrası ilk başkan
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 Anayasası ilk devlet başkanı ile sonraki devlet başkanları arasında ayrım yapmaktadır. İlk devlet başkanı , Ulusal Meclis ve Senato tarafından üçte iki çoğunluk oyu ile seçilir. Birinci başkanın herhangi bir nedenle görevden ayrılması halinde, aynı yolla yeni bir kişi birinci başkan olarak seçilir.
Uygunluk
[değiştir | kaynağı değiştir]Başkanlık için aday olabilmek için, adayın Burundi vatandaşı olması gerekmektedir.[5][8] Adayların adaylıklarının açıklandığı tarihte Burundi'de ikâmet ediyor olmaları ve seçimin sona erdiği tarihte en az 40 yaşında olmaları gerekiyor. Ayrıca adayların geçerli seçmen olması ve seçim kanununa göre cezayla karşı karşıya olmaması gerekiyor. Ayrıca her adayın 200 destekçiye ihtiyacı var ve bu destekçilerin tamamının geçerli seçmen olması gerekiyor.
İlk devlet başkanı seçilme yeterliliğine sahip değildir.
Seçim süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet başkanlığı adaylarının ya bağımsız olarak kendilerini duyurmaları ya da belirli siyasi partiler tarafından desteklenmeleri gerekiyor. Genel oy hakkına sahip olan Burundi halkı, devlet başkanını iki turda salt çoğunlukla seçer. İlk turda salt çoğunluğu sağlayacak aday bulunamazsa, ilk turda en çok oyu alan iki adayla ikinci tur yapılır.
Seçim, görevdeki devlet başkanının görev süresinin bitmesinden bir ila iki ay önce yapılır.
Seçim sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet başkanı, devlet başkanlığı görevi süresince başka bir meslekte bulunamaz. Bir aday başka bir kamu görevinde görev alıyorsa, seçim sonuçlarının açıklanmasıyla birlikte o görevdeki görevi derhâl sona erer. Bir aday özel sektörde bir ofis işgal ederse, seçim sonuçlarının açıklanmasının hemen ardından daha fazla ticarî işlem yapması engellenir.[5]
Gıyaben halefiyet
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet başkanı geçici olarak görevini yerine getiremeyecek duruma gelirse, birinci başkan yardımcısı, devlet başkanı tekrar görevini yerine getirebilecek duruma gelinceye kadar devlet başkanının görevlerini üstlenir. Başkan ve birinci başkan yardımcısından hiçbiri hazır bulunmazsa ikinci başkan yardımcısı başkanın görevlerini üstlenir.
Devlet başkanı ölür, istifa eder veya başka bir nedenle görevlerini sürekli olarak yerine getiremez duruma gelirse, devlet başkanının görevleri Ulusal Meclis başkanı tarafından yerine getirilir. Meclis Başkanı, devlet başkanlığı görevini yerine getiremezse, devlet başkanı yardımcıları, hükûmetin diğer üyelerinin de yardımıyla birlikte devlet başkanlığı görevini üstlenirler. Anayasa Mahkemesi tarafından olağanüstü hâl ilan edilmediği takdirde devlet başkanlığı için yeni seçim derhal yapılır.[5]
Görevden alınma
[değiştir | kaynağı değiştir]Ulusal Meclis ve Senato'nun üçte ikisinin görevden alınma konusunda anlaşması hâlinde başkanın görevden alınması mümkün. Görevden alınma gerekçeleri arasında "ağır kusur, yetkinin kötüye kullanılması, yolsuzluk" [5] ve vatana ihanet yer alıyor. Yüksek Adalet Divanı başkanı bir suçtan mahkum ederse, başkan görevden alınır.[5]
Burundi devlet başkanları listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Chrétien, Jean-Pierre. "Micombero, Michel". Oxford African American Studies Center. 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e Manirakiza, Pacifique. "The 2005 Constitution of Burundi" (PDF). 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2019.
- ^ a b "The Constitution of Burundi". Issue: A Journal of Opinion. 5 (2): 24-28. 1975. doi:10.2307/1166783.
- ^ Moore, Jina (18 Mayıs 2018). "Burundi Voters Back Constitution Extending Presidential Term". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2019.
- ^ a b c d e f g h "Burundi's Constitution of 2005" (PDF). 2005. 20 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)18 Nisan 2025.
- ^ "Burundi backs new constitution extending presidential term limits". Al Jazeera. 21 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Modern Conflicts: Conflict Profile: Burundi (1993 - 2006)" (PDF). University of Massachusetts Amherst: Political Economy Research Institute. 15 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2025.
- ^ Manby, Bronwen. "Citizenship Law in Africa: A Comparative Study" (PDF). Open Society Institute, 2010. 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Nisan 2025.