Butō

Butō performansı

Video of Mushimaru Fujieda Butoh workshop

Butō (Japonca: 舞踏), bir türJapon dans-tiyatro sanat formudur.

1950lerin sonlarında Japonya'da ortaya çıkan bu dans, "karanlığın dansı" olarak da adlandırılır. Çağdaş danstaki bir ifade biçimidir.

Geleneksel Japon ve Batı kültürlerinin dans anlayışlarının dışında bir biçime sahip avangart bir dans türü olan Butō, savaşın yol açtığı yıkıma bağlı olarak toplumun sıradan, anonim bireylerinin yaşadığı gerilimin beden aracılığıyla dışavurumudur.

Protest tarzdaki bu dans, savaş sonrasında Japon insanların içsel huzursuzluğunu ve sosyal yaşamda taktığı maskeleri dans yoluyla ifade eder. Tatsumi Hijikata ve Kazuo Ohno bu dansın öncüleridir. Japonya'da ortaya çıkan dans, 1980lerde önce Avrupa ve ABD'ye, sonra dünyanın diğer bölgelerine yayılmıştır. Tokyo’da  çeşitli solo ve grup dansçıları Butō ekolümü yeni yorumlarla sürdürmektedir. Dünyaca ünlü Butō gruplarının başında Sankai Juku gelir.

Bu dansla, savaş sonrası güç kazanan eğlence kültürünün pompaladığı ideal güzellik anlayışı ve mutluluğun yüceltilmesi eleştirilir, tam aksine çirkinlik benimsenir ve yüceltilir. Acı çeken, hasta ve kırılgan insan bedenleri görünür kılınır. Yüzleri ve bedenleri beyaza boyalı, çıplak, saçları kazınmış, cinsiyeti belirsiz bedenlerin yaşam ile ölüm arasında bir bölgeyi temsil ediyor gibi görünen bir sahne atmosferinde sundukları kontrollü ve küçük hareketleri içerir. Dansçıların hareketleri yavaş ve alışılmadık, mimik ve jestleri ise gergindir. Yere düşüp sürünme ve tekrar ayağa kalkma gibi hareketler yapılır. İzleyicilere hem tanıdık hem de sıradışı gelen ilkel bir deneyim yaşatılır, doğum ve ölüm sancıları çağrıştırılır.

Etimoloji

Butoh, Japoncada “dans” (bu) ve “adım” (toh) kelimelerinin birleşiminden oluşur.

Arka plan

II. Dünya Savaşı'nda yenik düşen, Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombaları ile sarsılan Japonya, yıkıma uğramış şehirlerde sevdikleri pek çok şeyi kaybetmiş insanlarla doluydu. Genel bir ruhsal çöküntü hali vardı. Bu dönemde hissedilen isyanı, acıyı, çürümeyi dansçıların beyaza boyalı bedenleri, yavaş ve çarpık hareketleriyle ifade ettikleri sıra dışı bir sanat formu olarak Butō doğdu.

Savaş sonrası ülkenin kültürel kimliği belirsizleşmişti. Bu dönemde, Tatsumi Hijikata ve Kazuo Ohno, Amerikan değerlerinin Japon kültürüne zorla entegrasyonunu reddederek Japonya'ya öz kimliğini geri kazandırmak ve yeni ulusal hayaller geliştirmek hedefleri doğrultusunda, sarsıcı bu dans formunu yarattılar.

1945'teki atom bombası saldırılarıyla ortaya çıkan Japonya'nın kavrulmuş manzaraları, yeniden doğuş ve yenilenmiş bir kimlik temalı dansları için ilham kaynağı oldu. Tokyo metrosunun yer altı tünellerinde alışılmadık gösterilerle bu dans akımı kendini ortaya koymaya başladı.

Tatsumi Hijikata, dansın işlevini şu sözlerle anlattı:

“ Dans, sadece güzel olanı değil, unutulanı da hatırlatmalıdır. ”

Diğer dans türleri ile bağları

Butō, köklerini modern danstan alır ancak modern dansın akıcı tekniklerini benimsemez. Klasik balenin zarif çizgilerini de taşımaz. Her ikisine de isyan eden bir tavrı vardır.

Butō dansının öncüleri olan Tatsumi Hijikata ve Kazuo Ohno, Almanya'da ortaya çıkan “Neue Tanz” (Yeni Dans) akımından etkilenmişlerdir. Neue Tanz, klasik baledeki zarafet takıntısını ve katı disiplini eleştiren, dansın daha serbest ve duygu yoğunluğu yüksek olması gerektiğini savunan bir anlayıştır. Mary Wigman veya Isadora Duncan gibi ekspresyonist sanatçılar, bedenin doğal hareketinin yüceltildiği bu akımı temsil eder. Butō dansında bu anlayış ileriye götürülür. “Güzel,” “doğru” ve “asil” olmanın yüceltildiği klasik anlayıştan tam ters bir yola sapılır. Şiirsellikten, estetik ve zarafetten uzaklaşılarak bedenin çıplaklığını ve kırılgalığını ifade etmeye odaklanılır. Animist inançların etkileri görülür.

Dansın “kusursuz” bedenlerle değil; dışlanmış, zayıf, çarpık bedenlerle icra edilmesi, onu diğer danslardan ayırt eden belirgin bir özelliğidir.

Butō-fu

1970’lerde Hijikata, Butō-fu denilen, bu dansa özel bir notasyon sistemi geliştirdi. Ancak bu sistem, teknik adımlar içermez; dansçıdan beklenen bazı hareketleri yapması değil, bazı hisleri bedenleştirmesidir. Dansçılara şiirsel denebilecek bazı cümleler verip bunlara zihinsel tepkisini değil, iç organlarından gelen bir tepkiyi dışavurması istenir. Dansçılara verilen cümleler bazı örnekler şunlardır:

"Böcekler seni yediği için yaşıyorsun.”

“Alnında uzanan ince bir örümcek ipliği.”

“İnce bir kâğıt üzerinde dans eden bir böceğe dönüşüyorsun.”

“Kendi bedeninin karanlığına gömülüyorsun, gülüşün açık bir nar gibi patlıyor.”

Dış bağlantılar

• butoh.de 28 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: photography, text and information about butoh in English and German
• Torifune Butoh-sha 24 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (on Google Arts & Culture)