Butko (zeytin)
Butko (Gürcüce: ბუტკო), tarihsel Gürcü coğrafyasına özgü bir zeytin cinsidir.[1] Artvin ilinde günümüzde de yetiştirilmektedir.[2][3] Bir Gürcü asma cinsi de Butko adını taşımaktadır.
Gürcü araştırmacı M. Ğlonti'nin 1960 yılında yayımlanan kitabında saydığı Gürcü zeytin cinslerinden biri Butko'dur.[4] Artvin vilayeti üzerine çalışmasıyla tanınan Muvaddid Zeki 1927 yılında "Putko" şeklinde yazdığı bu zeytin cinsinin Artvin vilayetinde zeytin mahsulünün yüzde 25'ini oluşturduğunu yazmıştır.[5]
Butko ağacı 8-12 metreye kadar büyür ve genişler.[6] Meyvesi küçük ve oval biçimlidir. Bu türden elde edilen zeytinyağı kalite açısından pek çok tür zeytinden daha değerli kabul edilmektedir. Tanesinin uzunluğu 1,9 santimetre, çapı 1,4 santimetre ve ağırlığı 2,6 gramdır. Çekirdeği oval olup küçük çizgilere sahiptir. Uzunluğu 1 santimetre, ağırlığı ise 0.22 gramdır. Yaş meyvesi yüzde 25 oranında yağ içerir.[1] Artvin bölgesinde Yusufeli ilçesine yetiştirilir ve zeytinyağı elde edilir. Butko zeytininden üretilen zeytinyağı, 2006 yılında Çin'in başkenti Pekin'de düzenlenen Uluslararası Zeytinyağı Fuarı'nda üstün lezzet ödülüne layık görülmüştür.[2][3] M. Ğlonti'nin 1960 yılında yayımlanan kitabındaki bilgiye göre daha önce Tunus'taki festivalde de birincilik ödülü almıştır.[4] aynı zamanda sofralık ve konservelik zeytin olarak da bilinir.
Butko, 1927 yılında Sovyet merkezî hükûmeti kararıyla Gürcistan'da zeytin üretimine son verilip zeytin bahçelerinde başka meyve ağaçları dikilince Butko bu ülkede ortadan kalkmıştır.[7] Türkiye'de ise Çoruh Vadisi'ne inşa edilen barajlar nedeniyle zeytinliklerin çoğu sular altında kalmıştır.[8][9][10][11] Bu sebeple bölgede zeytin, zeytinyağı ve dolaylı olarak sabun üretiminin de büyük ölçüde azaldığı bilinmektedir.[12] En önemli geçim kaynağı zeytin tarımı olan Demirkent, Narlık, Zeytinlik, Oruçlu, Kalburlu gibi köyler, baraj rezervuar alanlarında kalmıştır.[13] Vadi tabanından 150-200 metre yükseklikte bulunan zeytinliklerin %80'inin baraj projelerinin tamamlanmasıyla yok olacağı raporlanmıştır.[14] Bölgede Butko dışında, Otur ve Sati adlı zeytin çeşitleri de bulunmakta idi.[15]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b M. Ğlonti, Zeytin (ზეთისხილი), Tiflis, 1960, s. 29.
- ^ a b Taner Artvinli, Artvin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul, 2022, s. 104, ISBN 9786057354075
- ^ a b "Artvin'de lezzet ödüllü "Butko zeytini"nin hasadı yapılıyor", Anadolu Ajansı, 5 Aralık 2012
- ^ a b M. Ğlonti, Zeytin (ზეთისხილი), Tiflis, 1960, s. 29.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 30". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2021.
- ^ ""Artvin'in Yusufeli ilçesinin ödüllü Butko zeytininin hasadına başlandı"- İHA". 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
- ^ Elene Mağlakelidze "Zeytin Kültürünün Önemi ve Gürcistan'da Yararlanma Potansiyeli" (ზეთისხილის კულტურის მნიშვნელობა და გამოყენების პოტენციალი საქართველოში)
- ^ Okur, Yusuf (2021). "Artvin'de yeni zeytin bahçeleri kuruluyor". Anadolu Ajansı. aa.com.tr. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
Çoruh havzasında inşa edilen barajlar nedeniyle zeytinliklerin azaldığı...
- ^ Yıldız, Zehra (2019). "2 Haziran'da seçimlerin yenileneceği Yusufeli'de baraj ve HES projesinin sonuçlara etkisi oldu mu?". Euronews. tr.euronews.com. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2023.
Akdeniz ikliminin hakim olduğu Çoruh Havzası’nda araziler çok verimliydi, pirinç, zeytin, envai sebze ve meyve yetişirdi. Fakat Çoruh Vadisi bütün ekolojik ve ekonomik değerleriyle birlikte yok edilmiş durumda. Peş peşe, arka arkaya dizilmiş olan ve arada hiç boşluk da olmayan barajlar silsilesiyle yaşayan bir vadi tümüyle ölü bir vadi haline getirildi
- ^ Surat, Hilal (2018). "Baraj Gölü ve Çevrelerinin Rekreasyonel Kullanımına Yönelik Potansiyellerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma; Deriner Barajı Örneğinde" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. sosyalarastirmalar.com. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)4 Aralık 2023.
Deriner Baraj Gölü 'nün SWOT Analizi Sonuçları. Zeytin bahçelerinin sular altında kalması, zeytin tarımı yapılacak uygun arazinin kısıtlı olması
- ^ "Çoruh'un Kelepçeleri: Yusufeli Barajı". Su Hakkı. suhakki.org. 2013. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023.
2000 tarihli Yusufeli İlçesi Tarımsal Fizibilite Raporu’nda bölgede tarım yapılabilir arazi kalmayacağı, bölgede tarım ve hayvancılık faaliyetinin son bulacağı belirtildi. Yusufeli İlçe Tarım Müdürlüğü’nün resmi araştırmasına göre zeytin üretiminin %86’sı, çeltik tarımının %75’i, seraların %95’i ve meyve ağaçlarının %69’u sular altında kalacak.
- ^ Funda Erşen Bak, Kenan Çifci (2022). "Artvin'in merkez köylerindeki bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri". Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. ofd.artvin.edu.tr. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Aralık 2023.
- ^ Mehmet Özalp, Ayşe Yavuz, Turan Yüksek, Erdal Toker (2009). "Baraj ve Yol Yapımlarının Doğal Kaynaklara Etkisi: Aşağı Çoruh Havzası Örneği" (PDF). Uluslararası Katılımlı II. Ulusal Baraj Güvenliği Sempozyumu ve Sergisi. researchgate.net. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)4 Aralık 2023.
- ^ Koday, Zeki (1999). "Çoruh Vadisi'nde Zeytin Alanları". Türk Coğrafya Dergisi. dergipark.org.tr4 Aralık 2023.
- ^ Murat Şeker, Mehmet Ali Gündoğdu, Muhammet Kemal Gül, Nilüfer Kaleci (2012). "Doğu Karadeniz Bölgesi Bazı Yerli Zeytin Çeşitlerinin Pomolojik Özellikleri". Zeytin Bilimi. dergipark.org.tr4 Aralık 2023.