Canberdi Gazâlî
| Canberdi Gazali | |
|---|---|
| |
| Canbirdi Gazâlî’nin öldürülüşünü tasvir eden bir minyatür (Süleymannâme, TSMK, Hazine, nr. 1517, vr. 63a) | |
| Şam Beylerbeyi | |
| Görev süresi 1518-1521 | |
| Yerine gelen | Ayas Mehmed Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 1521 Şam |
Canberdi Gazâlî (Arapça: جنبريدي الغزالي, romanize: Jān-Birdi al-Ghazāli; ö. 1521, Şam), Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Şam Eyaleti'nin ilk beylerbeyi.
Mercidabık Savaşı'ndan sonra Suriye'yi fetheden Osmanlılara karşı direnişi yönetti. Mısır'ın Osmanlı yönetimine girmesi üzerine o da Osmanlı'ya sığındı. Yavuz Sultan Selim fethedilen Memlük topraklarını yine eski Memlük beylerine bırakırken Canberdi Gazali de Şam valisi oldu. Yavuz'un ölümü üzerine isyan ettiyse de isyanı bastırıldı ve kendisi de idam edildi.[1]
Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hama nevvabı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gazâlî, 16. yüzyılın başlarında Mısır Memlûk Sultanlığı'na bağlı Hama'nın nevvabı idi. Osmanlıların 1516'da Memlûk Suriye'sini işgal ettiği Mercidâbık Muharebesi'nde Gazâlî, Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in Gazze'deki ordusuna yapılan saldırıya liderlik ederek Osmanlılara karşı savaştı. Gazâlî, bu savaş sırasında yaralandı. Memlûk yenilgisinden sonra ordusuyla birlikte Kahire'ye çekildi ve şehri Osmanlı kuvvetlerine karşı savundu. Osmanlılar, Memlûkleri tekrar mağlup ederek Mısır ve Suriye'yi fethettiler.[2]
Şam beylerbeyi
[değiştir | kaynağı değiştir]Daha sonra Gazâlî, Memlûklerin Halep valisine katılarak Osmanlılara iltica etti ve Memlûk sultanı Kansu Gavri ile bağlarını kopardı.[3] I. Selim'in Gazali'nin üstlerine olan sadakatinden etkilendiği ve Osmanlılara hizmet etmesini sağlamak amacıyla Şubat 1519'da onu Şam beylerbeyi olarak atadığı bildirilmektedir.[4] O dönemde Şam eyaleti, Orta ve Güney Suriye'nin büyük bir kısmı, Suriye kıyı şeridi, Filistin, Ürdün ötesi ve Lübnan dâhil olmak üzere Levant'ın büyük bir kısmını kapsıyordu. Osmanlı padişahına yıllık 230.000 dinar haraç ödüyordu.[2]
Osmanlılara karşı isyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yavuz Sultan Selim'in 1520'de ölümünden sonra Kanuni Sultan Süleyman'ın tahta geçmesinin ardından Gazâlî, Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklandı. Kendisini “Sultan” ve el-Melikü'l-Eşref (“en asil kral”) ilan ederek Memlûk hükümdarlığını yeniden tesis etmeye çalıştı. Camilerdeki vaizlerin Cuma namazlarında Osmanlı padişahının adını anmasını yasakladı, Osmanlı memurlarını ve askerlerini Suriye'den kovdu ve eyalet halkının Osmanlı kıyafetlerini giymesini yasakladı. Kendisini sultan ilan ettikten sonra Trablus, Hama ve Hums şehirleri de isyanına katıldı.[5] Safevî İmparatorluğu'ndan Şah İsmail'in ve Osmanlı'nın Mısır beylerbeyi Hayr Bey'in desteğini alma girişimleri başarısız olduktan sonra, yine de bir ordu toplayarak Halep'i fethetmek için yola çıktı. Ancak Halep halkı, Osmanlı devletini destekleyerek Gazâlî'nin saldırılarına direndi. Ordusu, 15 gün boyunca şehri kuşattı ve bu süre zarfında 200'den fazla şehir sakini ve Osmanlı askeri öldürüldü, ancak bir sonuç alınamadı. Kısa süre sonra kuvvetlerini toplamak için Şam'a çekildi.[5]
Şubat 1521'de Osmanlı ordusu, Şam yakınlarında Gazâlî'nin birliklerinin karşısına çıktı ve hızlıca bozguna uğrattı. Gazâlî idam edildi ve kesik başı, ganimet olarak Kanuni'ye gönderildi. Ayrıca Osmanlılar, Şam'ı yağmalamaya devam ederek 3.000 kişiyi öldürdü ve şehrin mahallelerinin yanı sıra civardaki köyleri de tahrip etti. Gazâlî'nin isyanının bastırılmasıyla Suriye'deki Memlûk etkisi sona erdi. Dönemin Osmanlı vakanüvisleri, Gazâlî'nin isyanını Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatının ilk büyük olayı olarak kaydederler.[6]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Emecen, Feridun (1993). "CANBİRDİ GAZÂLÎ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 141-143. 29 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ a b Rogan, s. 23.
- ^ Hitti, s. 664.
- ^ Peters, s. 147.
- ^ a b Rogen, s. 24.
- ^ Şen, s. 333.
