Dairesel Mardakan Kalesi
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2025) |
| Dairesel Mardakan Kalesi | |
|---|---|
| Yerel ad | |
| Konum | Mardakan |
| En Yakın Şehir |  Bakü |
| Alan | Azerbaycan |
| Kurucusu | III Feribürz |
| Mimar | Abdülmecid Mesud oğlu |
Dairesel Mardakan Kalesi veya Küçük Mardakan Kalesi — Bakü şehri, Hazar ilçesi, Mardakan kasabasında yer alan tarihî-mimari bir yapıdır. Kale, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından dünya çapında önemli bir eser olarak tescillenmiştir.[1]
Kalenin donjonunda bulunan kitabe, yapının 1232 yılında mimar Abdülmecid Mesud oğlu tarafından Şirvanşah III Feribürz’ün siparişiyle inşa edildiğini göstermektedir.
Kalenin inşasında kireç harcı ve yerel kireçtaşı kullanılmıştır. Dairesel Mardakan Kalesi, plan açısından, yanlardan kör kulelerle güçlendirilmiş, 7 metre yüksekliğinde sağlam kale duvarlarıyla çevrili merkezi bir kuleden oluşmaktadır. Kule dış çapı 7,6 metre, duvar kalınlığı ise 2 metredir. İçeride kule üç kata ayrılmış ve katların her biri taş tonozlarla örtülmüştür. Üçüncü katın duvarında dışa açılan bir yola sahip bir saniter niş bulunmaktadır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dairesel Mardakan Kalesi, bir zamanlar bu bölgede bulunan ve günümüze ulaşmamış kale kompleksinin bir parçası olmuştur.[2]Kalenin donjonunda bulunan kitabeye göre, yapı 1232 yılında[3] mimar Abdülmecid Mesud oğlu tarafından Şirvanşah III Feribürz’ün siparişiyle inşa edilmiştir.[4]
Mimarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
XII-XV. yüzyıllar Ön ve Orta Asya şehirleri için karakteristik bir mimari plana sahip olan[5] Dairesel Mardakan Kalesi, plan açısından yanlardan kör kulelerle güçlendirilmiş, 7 metre yüksekliğinde sağlam kale duvarlarıyla çevrili merkezi bir kuleden oluşmaktadır. Kale duvarları her yönden 25 metre uzunluğundadır. Kale duvarlarının üzerinde kuleler, mahyalar ve mazgallar bulunmaktadır.[6]
Kalenin inşasında kireç harcı ve yerel kireçtaşı kullanılmıştır.[7] Kalenin merkezi kulesinin silindirik hacmi çevredeki yapılar arasında belirgin bir şekilde öne çıkar ve taş konsollara dayanan dişli parapet ile tamamlanır.[2] Mazikülleri taşıyan konsollara kadar kulenin yüksekliği 15 metreye eşittir.[2] Kulenin dış çapı 7,6 metre, duvar kalınlığı ise 2 metredir.[2]
İçeride kule üç kata ayrılmış ve katların her biri taş tonozlarla örtülmüştür. Tonoz örtüsünün merkezinde dairesel bir delik bulunmaktadır.[2]
Kulenin girişi zemin seviyesindedir. Savunma açısından oldukça elverişsiz olan bu durum, ikinci kata geçidin aşırı yüksek konumlandırılmasıyla (birinci katın döşemesinden 3 metre yüksekte) telafi edilmiştir.[8] Böylece kaleye saldırıp birinci kata girebilen düşman, içeride başka bir zorlukla karşılaşmakta ve aynı zamanda tonozun merkezindeki delikten de saldırıya maruz kalmaktadır.[8]
Kapı yeri hariç, birinci katın duvarlarında hiçbir açıklık yoktur; ancak ikinci ve üçüncü katların duvarlarında farklı yönlere açılan mazgallar bulunmaktadır. Bu mazgallar savunma amacıyla kullanılmasının yanı sıra, mekanın aydınlatılması için pencere işlevi görmüştür.[8] Üçüncü katın duvarında dışa açılan bir yola sahip bir saniter niş bulunmaktadır.[8]
Kulenin üst meydanı savunma karakteri taşıdığından, yalnız ikinci ve üçüncü katlar yaşam alanı olarak kullanılmıştır. Her iki katın toplam alanı 32 metrekareye eşittir.[8] Araştırmacı-mimar L. Q. Mamikonov’a göre, bu kadar küçük bir alan ya kalede ikamet eden ailenin küçük olduğunu ya da kalenin yaşam için değil, yalnızca saldırı sırasında savunma amacıyla kullanıldığını göstermektedir.[8] Mazgalların sınırlı sayısı ve özellikleri, ana savunmanın esas olarak kulenin üst meydanından gerçekleştirildiğini göstermektedir.[8]
Kulenin konsolları şekilli payandalar şeklinde çözülmüştür. En alt basamak, duvar yüzeyinden biraz dışa taşmaktadır. Ön yüzü oyma süsleme ile bezenmiştir.[8] Bunun üstünde yer alan bölüm, kornişin taç kısmını taşımaktadır. Parapetin dişlerinin arkasında gizlenen kale savunucuları, saldırı sırasında bu alanı taktik olarak kullanmışlardır.[8] Maziküller ise, kulenin dibine yaklaşmış düşmanı yok etmek için kullanılmıştır. Buradan düşmanın üzerine yanmakta olan yağla dolu küpler veya taşlar dökülmekteydi.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 Ağustos 2001. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
- ^ a b c d e Мамиконов 1950, ss. 49.
- ^ Cansail, Yeganə (14 Temmuz 2010). "Mərdəkan: Tariximizin yaddaşı". Mədəniyyət qəzeti. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2022.
- ^ Cəlilova, İradə. "Qapısından qıfıl asılan Mərdəkan qəsri". sputnik.az. Sputnik Azərbaycan. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2022.
- ^ Мамиконов 1950, ss. 48.
- ^ Мамиконов, Л. Г. (1956). Замок с круглым донжонов в селении Мардакяны. ИА, т. V. Баку. s. 193 - 209.
- ^ Ибрагимов, Б. (1946). Круглая башня в селении Мардакяны. ААЭН. Баку. s. 33.
- ^ a b c d e f g h i j Мамиконов 1950, ss. 50.
Kaynak
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ашурбейли, С. Б. (1992). История города Баку. Период средневековья. Баку: Азернешр. s. 408. ISBN 5-552-00479-5.
- Бретаницкий, Л. С. (1970). Баку. Ленинград-Москва: Искусство. s. 245.
- Мамед-заде, К. М. (1983). Строительное искусство Азербайджана (с древнейших времён до XIX века) / Научный редактор aкадемик АН Азерб. ССР А. В. Саламзаде. Баку: Элм.
- Щеблыкин, И. П. (1943). Памятники азербайджанского зодчества эпохи Низами (материалы) / Под ред. И. Джафарзаде. Баку: Издательство АзФАН.
- Мамиконов, Л. Г. (1946). К изучению средневековых оборонительных сооружений Апшерона. Москва-Баку: Государственное Архитектурное Издательство.