Devredilemez tek oy
Devredilemez tek oy sisteminde seçim çevrelerinde birden fazla aday seçilir (geniş bölge) ancak seçmenler partilere değil yalnızca tek bir adaya oy verirler.[1] Tek İsimli Tek Turlu Sistemi ve Devredilemez Tek Oy Sisteminin arasındaki fark, bir seçim çevresinde birden fazla adayın kazanmasıdır.
Her seçmenin birden çok oy kullandığı blok oylamanın aksine, Devredilemez Tek Oy Sisteminde her seçmen yalnızca bir oy kullanır. Bu genellikle bölge düzeyinde yarı nispi temsil sağlar, yani küçük partilerin yanı sıra büyük partilerin de temsil edilme şansı vardır. Devredilebilir Tek Oy Sistemi, Devredilemez Tek Oy Sistemine göre daha orantılı bir alternatiftir.
Bu sistem günümüzde Kuveyt, Umman ve Vanuatu'da kullanılmaktadır. Bir dönem Moğolistan'da ve 1947-1993 yılları arasında Japonya'da bu sistem kullanılmıştır.
Uygulanışı
[değiştir | kaynağı değiştir]En fazla oyu alan adaylar seçilir. Bu sistem siyasi partiler için şöyle bir zorluk teşkil edebilmektedir: Örneğin dört milletvekilinin seçildiği bir seçim çevresinde %20'nin üzerinde oy alan bir adayın seçilmesi garantidir. O bölgede %50'lik bir oy oranına sahip olan bir partinin iki milletvekili çıkarması beklenebilir. Bu beklentinin gerçekleşmesi içinse her iki adayın da %25'ler civarında bir oy alması gerekmektedir. Bununla birlikte oylar eşit dağılmaz da örneğin bir aday %40 diğeri %10 oy alırsa bu durumda %50 oyla yalnızca bir milletvekili çıkarma riski ortaya çıkmaktadır. Partinin üç ya da dört aday çıkarması halinde ise oyların bölünmesi sebebiyle %50'lik oy oranıyla bile iki hatta bir milletvekili dahi çıkaramaması muhtemeldir.
Avantajlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Devredilemez Tek Oy Sisteminin çoğunluk sistemlerine göre avantajı küçük partilerin ve bağımsız adayların seçilmesine imkân tanıyan bir yapıda olmasıdır. Seçim çevresi başına düşen temsilci sayısı arttıkça sistem, daha orantılı sonuçlar vermektedir. Ayrıca, sistemin geçmişte Ürdün’de olduğu gibi parti sisteminin yeni oluşmaya başladığı ülkelerde parti sisteminin konsolide olması için bir avantaj sağladığı düşünülmektedir.
Bu sistemde partiler oy potansiyellerini sandalyeye çevirmek için organize olmak ve seçmenleri belli adaylara yönlendirmek zorundadır. Buradan hareketle sistemin, saf nispi temsile göre parti bölünmesinin daha az yaşandığı bir sistem olduğu, geçmişteki Japonya örneği verilerek ileri sürülmektedir.
Sistem ayrıca basittir ve uygulanması kolaydır.[1]
Dezavantajları
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyları aşırı derecede dağılmış olan küçük partiler bu sistemde milletvekili çıkaramayabilir; daha büyük partiler de bu durumdan faydalanarak daha fazla sayıda milletvekili çıkarabilirler. Sistemin nispi temsile yakınlığı seçim çevrelerinden seçilecek milletvekili sayısını artırabilse de bu durum seçmen-milletvekili ilişkisini çoğunluk sistemlerine göre zayıflatabilmektedir. Çok sayıda milletvekili seçilen bölgelerde bir partinin adayları aynı oy için mücadele ettiğinde parti içi çekişmeler ve bölünmeler artabilir. Sistem, oylama stratejileri ve oyların yönetilmesi açısından partilerin zorluklar yaşamasına sebep olabilir. Bir seçim çevresinden fazla sayıda aday göstermek oyları bölebilir. Ayrıca seçmenlerin belli adaylara yönlendirilmesi güçlü bir parti disiplini gerektirmektedir.
Bu sistem, seçmenlere yalnızca bir oy hakkı verdiğinden siyasi partilerin geniş bir seçmen yelpazesine hitap etmelerini teşvik etmemektedir. Yeterli sayıda kemikleşmiş oyu bulunan partiler, “dışarıda kalan” seçmenlere hitap etmeksizin sandalye kazanabilmektedir.
Devredilemez Tek Oy Sistemi, özellikle partiden aday olma şartlarının sınırlayıcı olmaması halinde ve dolayısıyla çok sayıda adayın çıkması durumunda önemli miktarda oyun parlamentoya yansımamasına (boşa gitmesine) sebep olabilmektedir.[1]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- A Handbook of Electoral System Design 24 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from International IDEA 9 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ACE Project 5 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.—Expert site providing encyclopedia on Electoral Systems and Management, country by country data, a library of electoral materials, latest election news, the opportunity to submit questions to a network of electoral experts, and a forum to discuss all of the above
- Electoral Design Reference Materials 25 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the ACE Project
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Emrah Hurma (1 Eylül 2020). "Dünyada Seçim Sistemleri" (PDF). TBMM. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023.