Didero Etkisi
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Mart 2023) |
Diderot etkisi, tüketim mallarıyla ilgili sosyal bir olgudur. İki fikir üzerine kuruludur. İlk fikir, tüketiciler tarafından satın alınan ürünlerin kimlikleriyle uyumlu olacağıdır. İkinci fikir, tüketicinin mevcut tamamlayıcı mallarından sapan yeni bir mülkiyetin tanıtılmasının, sarmal bir tüketim süreciyle sonuçlanabileceğini belirtir. Terim, 1988'de antropolog ve tüketim kalıpları uzmanı Grant McCracken tarafından icat edildi ve adını, etkiyi ilk kez bir denemede tanımlayan Fransız filozof Denis Diderot'tan (1713-1784) alıyor.
Terim, satın alınan veya hediye edilen bir ürünün kişinin mülkiyetindeki diğer metalarla ilgili memnuniyetsizlik yaratması ve olumsuz çevresel, psikolojik ve sosyal etkileri olabilecek sarmal bir tüketim modelini kışkırtması süreciyle ilgili olarak sürdürülebilir tüketim ve yeşil tüketicilik tartışmalarında yaygın bir kullanım buldu.
Çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Etki, Diderot'un "Eski Sabahlığımı Bırakırken Duyulan Pişmanlıklar" adlı denemesinde ilk kez anlatılmıştır. Burada güzel bir kırmızı sabahlık hediyesinin, sonunda onu borca sürükleyen beklenmedik sonuçlara yol açtığını anlatır. Başlangıçta hediyeden memnun olan Diderot, yeni giysisine duyduğu memnuniyeti yavaş yavaş kaybetti. Yeni şık sabahlığına kıyasla, diğer eşyaları eskimiş gibi görünmeye başladı ve yeni sahip olduğu şıklığa ve tarza ulaşamadıkları için onlarla memnuniyetsiz hale geldi. Örneğin, eski saman sandalyesini Fas derisi kaplı bir koltukla değiştirdi; eski masası pahalı yeni bir yazı masasıyla yer değiştirdi; eskiden sevdiği baskılar, daha maliyetli baskılarla değiştirildi ve böyle devam etti. Diderot şöyle yazar: "Eski sabahlığıma tam anlamıyla hükmediyordum ama yeni olanına köle oldum... Ani zenginliğin bulaşıcılığından sakının. Fakir adam görünüşü düşünmeden rahatça yaşayabilir, ama zengin adam sürekli bir gerilim altındadır."
Kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]McCracken'in kullanımında Diderot etkisi, "ürün tamamlayıcıları" veya "Diderot bütünlükleri" içindeki nesnelerle tüketiciler arasındaki etkileşimin sonucudur. Bir Diderot bütünlüğü, birbirleriyle ilgili olarak kültürel açıdan tamamlayıcı kabul edilen bir nesne grubudur. McCracken, bir tüketici için, görünüm ve sosyal rolün temsilindeki bütünlüğe yönelmek için tercih edilen bir Diderot bütünlüğünden sapmanın daha az olası olduğunu belirtir. Bununla birlikte, tercih edilen Diderot bütünlüğünden sapmada bir nesne elde edilirse, bu tüketicinin tamamen farklı bir Diderot bütünlüğüne yönelmeye başlamasına neden olabilir.
Sosyolog ve ekonomist Juliet Schor, 1992'de en çok satan kitabı The Overspent American: Why We Want What We Don't Need'de (İsrafçı Amerikalı: Neden İhtiyacımız Olmayan Şeyleri İstiyoruz) tatminsizlikle yönlendirilen rekabetçi, statü bilinçli tüketim süreçlerini tanımlamak için bu terimi kullanır. Schor'un 2005'te yazdığı "Diderot'nun Dersini Öğrenmek: Arzunun Yukarı Sürünmesini Durdurmak" başlıklı denemesi, etkinin günümüz tüketim kültürü bağlamında olumsuz çevresel sonuçlarını anlatır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- McCracken, Grant Kültür ve Tüketim: Tüketim Mallarının ve Faaliyetlerinin Sembolik Karakterine Yeni Yaklaşımlar . Indiana University Press, Bloomington ve Indianapolis, 19880-253-31526-3 ; pp. 118–129
- Schor, Juliet B. "Fazla Harcanan Amerikalı: İhtiyacımız Olmayan Şeyi Neden İstiyoruz" Harper Perennial; 1. HarperPerennial Ed Pub. 1999 baskısı.0-06-097758-2ISBN 0-06-097758-2978-0060977580
- Schor, Juliet B. 'Learning Diderot's Lesson: Stopping the Upward Creep of Desire,' Tim Jackson (ed), Sustainable Consume (2005) içinde
Ekler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Regrets sur ma vieille robe de chambre – Vikikaynak vasıtasıylawikisource:fr:Page:Diderot - Œuvres complètes, éd. Assézat, IV.djvu/15
- Eski Sabahlığımı Bırakırken Duyulan Pişmanlıklar'ın İngilizce çevirisi https://www.marxists.org/reference/archive/diderot/1769/regrets.htm 12 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'Diderot Effect'Evans, D, in: P. Robbins, J. Mansvelt and G.Golson, editor(s). "Encyclopaedia of Green Consumerism". Sage; 2010.
- Pantzar, Mika "Domestication of Everyday Life Technology: Dynamic Views on the Social Histories of Artifacts" in Design Issues, Vol. 13, No. 3 (Autumn, 1997), pp. 52–65
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Culture Yazan: 26 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Grant McCracken'in blogu
- Juliet Schor'un Blogu
- Diderot Etkisi - Neden İhtiyacımız Olmayan Şeyleri Almaya Devam Ediyoruz? 16 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.