Dilbilimsel tipoloji

Dilbilimsel tipoloji (veya dil tipolojisi), dilleri karşılaştırabilmeleri için yapısal özelliklerine göre inceleyen ve sınıflandıran bir dilbilim alanıdır. Amacı, dünya dillerinin yapısal çeşitliliğini ve ortak özelliklerini betimlemek ve açıklamaktır. Alt disiplinleri, ses özellikleriyle ilgilenen fonolojik tipolojiyi içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir: kelime sırası ve biçimiyle ilgilenen sözdizimsel tipoloji; dil sözcük dağarcığıyla ilgilenen sözcüksel tipoloji; ve evrensel eğilimleri açıklamayı amaçlayan teorik tipoloji gibi.

Dilbilimsel tipoloji, tipolojinin dilleri veya dilbilgisel özelliklerini tarihsel kökenden ziyade biçimsel benzerliklere dayalı olarak gruplandırması nedeniyle soybilimsel dilbilim ile karşılaştırılır. Bununla birlikte, soy ilişkisi konusu tipoloji ile ilgilidir çünkü modern veri kümeleri temsili ve tarafsız olmayı amaçlar. Örnekler, farklı dil ailelerinden eşit olarak toplanarak, egzotik dillerin insan dili hakkında bilgi edinmedeki önemini vurgular.

Metot

Nicel tipoloji, dünya dillerinde yapısal kalıpların dağılımı ve birlikte ortaya çıkışıyla ilgilenir. Başlıca rastlantısal olmayan dağıtım türleri şunları içerir:

• Tercihler (örneğin, mutlak ve dolaylı evrenseller, semantik haritalar ve hiyerarşiler)
• Korelasyonlar (örneğin, bir Sprachbund ile olduğu gibi alansal modeller)

Dil evrenselleri, diller arası görülebilen kalıplardır. Tümeller ya mutlak olabilir, yani her belgelenmiş dil bu özelliği gösterir ya da istatistiksel, yani bu özellik çoğu dilde görülür ya da çoğu dilde muhtemeldir. Hem mutlak hem de istatistiksel evrenseller sınırsız olabilir, yani herhangi bir ek koşul olmaksızın dillerin çoğuna veya tümüne uygulanabilirler. Tersine, hem mutlak hem de istatistiksel evrenseller kısıtlanabilir veya ima edilebilir, yani bir özellik başka bir şeyin koşulunda doğru olacaktır (Y özelliği doğruysa, o zaman X özelliği doğrudur). Bir dolaylı hiyerarşi örneği, ikili zamirlerin yalnızca çoğul zamirlerin bulunduğu dillerde bulunması, tekil zamirlerin (veya sayı açısından belirtilmemiş) tüm dillerde bulunmasıdır. Sonuç hiyerarşisi bu nedenle tekil < çoğul < ikili (vb.) şeklindedir.