Direktör Âli Bey

Direktör Âli Bey ve ya Mehmet Âli Bey (1846^[1] - 3 Şubat 1899), Tanzimat dönemi tiyatro yazarı.^[2] Ayyar Hamza ve Kokona Yatıyor oyunlarıyla tanındı. Aynı zamanda Batılı anlamda ilk günlükler arasında yer alan Seyahat Jurnali'nin yazarıdır.

Hayatı

1846'te İstanbul'da doğdu. Kapu Kethüdalarından Gürcü asıllı Yusuf Cemil Efendi'nin oğludur.^[3] Babasının 1863 Eylül'ünde Şam, Halep ve Urfa Sancağı Kapu Kethüdalıği 'na atandığı belgelerden anlaşılmaktadır. Kethüdalığın Tanzimat yıllarındaki görevi, illerle hükûmet merkezi arasındaki haberleşmeyi sağlamaktır. Âli Bey, küçük yaşta Fransızca öğrendi. Müfettiş, mutasarrıf, vali olarak da Irak, Varna, Elazığ, Trabzon bölgelerini dolaştı, Direktör Âli Bey lâkabı ile anılmasına neden olan Düyûnu Umumiye Direktörlüğünde bulundu. Teodor Kasap'ın yayımladığı Diyojen mizah gazetesine yazdığı mizahi yazılarla, tiyatro çalışmaları ile tanındı. 3 Şubat 1899'da İstanbul'da öldü. Mezarı Anadolu Hisarı'nda Göksu mezarlığında, babasının yanındadır. Şiirleri de vardır. Âli Bey; Tanzimat Tiyatrosu'nda, halk kaynaklarımızdan yararlanan ilk oyun yazarlarımız arasındadır. Gedikpaşa Tiyatrosu 'na çeviri ve uyarlama oyunlar hazırlamış, Namık Kemal'le birlikte Diyojen'e yazılar yazmış, birçok eserin sahneye konulmasına büyük emeği geçmiştir.

Eserleri

Oyun

Kokona Yatıyor (Bir perdelik komedi, 1870)
Ayyar Hamza (Moliere'den adapte, 1871)
Misafir-i İstiskal (İki perdelik komedi,1872)
Geveze Berber (İki perdelik komedi, 1873)
Çıngırak (İki perdelik komedi, yazma metin, 1876; yeni harflere aktarım ve yayımlanma, Metin And, 1970)
Letafet (Üç perde opera komik, 1897)
Tosun Ağa (Molière'in George Dandin adlı tiyatro eserinden uyarlama komedidir, eser basılmamıştır.)
Yusuf Aleyhisselam (Yusuf Suresi'nden Kurgulama Dram, Baskısı Yok, Yusuf Aleyhisselam Oyununun Oynatılması, BOA, Y..PRK.BŞK.: 00025. 00108. 001, Hicri 13 Nisan 1309 /25 Nisan 1893)

Çeviri

Gavo Minar ve Şürekası (Edmond Gondinet'in Gavaut, Minard & Cie adlı oyunundan çeviri üç perdelik komedi, 1891)
Evlenmek İster Bir Adam (Charles-Paul De Kock'un Un Homme ὰ Marier (1843) adlı romanından çeviri, 1873)

Mizah

Lehçetü'l-Hakayık (İlk Türkçe özdeyiş örneklerini içeren^[4] mizahî sözlük, 1897)

Gezi/günlük

Seyahat Jurnali (Gezi notları, 1897)
Küçük Bir Seyahat (Yazma Eser, İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, MC Yz K 0041, 59 s.)

Hikaye

Seyyareler (Mitolojik üst kurmaca Hikâye)

Kaynakça

Özel

^ "ÂLİ BEY, Direktör - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
^ Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "ÂLÎ BEY, Direktör Mehmed Âlî Bey". teis.yesevi.edu.tr. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
^ Murat Kasap, Osmanlı Gürcüleri, İstanbul 2010, s.299-300
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2014.

Genel

Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. 1 (3. bas.). İstanbul: YKY. Mart 2010. s. 82-83. ISBN 9789750805684.

Dış bağlantılar

[1] "ÂLİ BEY, Direktör - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.

[2] Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "ÂLÎ BEY, Direktör Mehmed Âlî Bey". teis.yesevi.edu.tr. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.

[3] Murat Kasap, Osmanlı Gürcüleri, İstanbul 2010, s.299-300

[4] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]