Duran dalga

Bir duran dalga (kırmızı) animasyonu. Bu dalga, sola doğru hareket eden (mavi) ve sağa doğru hareket eden (yeşil) iki dalganın süperpozisyonu ile oluşur.

Fizikte duran dalgalar, zamana göre salınım yapmasına rağmen belli bir bölgede sabit duran dalgalardır. Bu dalgaların uzayda herhangi bir noktadaki maksimum genliği zamana göre sabittir ve salınımları eş fazdadır. Bir duran dalgada genliğin minimum kaldığı noktalar düğüm (node), maksimum olduğu noktalar ise anti-düğüm (anti-node) olarak bilinir.

Duran dalgalar birbiri ile ters yönlerde hareket eden iki dalganın girişimi veya dalganın hareket ettiği ortamın dalgaya ters yönde hareket etmesi ile oluşabilir. Duran dalgalar rezonans prensibinin temelini oluşturur: bir sistemde rezonans frekansında yansıma yapan dalgaların yapıcı girişimi ile duran dalgalar oluşur. Eş genlikte ve ters yönde hareket eden iki dalganın girişiminde ortalama net enerji akısı sıfırdır. Aynı genliğe sahip olmayan dalgaların yarattığı duran dalgalarda ise düğümlerde dalgalar tamamen sıfırlanmayıp minimum bir değer alır. Duran dalgaların kayıba yol açtığı sistemlerde bu duran dalga oranı (SWR) ile ifade edilir.

Duran dalgalar ilk kez Michael Faraday tarafından 1831 yılında keşfedilmiştir; Faraday, duran dalgaları ilk kez titreşen bir konteynerdaki su yüzeyinde gözlemlemiştir. "Duran dalga" (Almanca: stehende Welle ya da Stehwelle) ismi ise ilk kez Franz Melde tarafından 1860 yılında verilmiş ve Melde bu dalgaları titreşen bir ipin üzerinde göstermiştir. Duran dalgalar, elektromanyetik dalgalar, ses ve su dalgaları gibi birçok dalga türünde gözlemlenebilir.

Matematiksel temeli

Ters yönlerde salınım yapan eş genlikli, açısal frekanslı ($\omega _{t}$) ve dalga vektörlü ($k$) iki dalga,

$E_{1}=E_{0}sin(\omega t+kx)$

$E_{2}=E_{0}sin(\omega t-kx-\phi _{r})$

şeklinde ifade edilebilir. Dalga vektörünün işareti dolayısıyla E₁ x-ekseninde sola, E₂ ise x-ekseninde sağa doğru hareket eder. İki dalga arasındaki yansıma ve benzeri durumlardan kaynaklı olası bir faz farkı ise $\phi _{r}$ ile ifade edilir. Bu dalgaların toplam girişimi ise,

$E_{R}=E_{1}+E_{2}=E_{0}\left[sin(\omega t+kx)+sin(\omega t-kx-\phi _{r})\right]$

şeklinde yazılır. Sinüslerin içi $\beta _{+}=\omega t+kx$ ile $\beta _{-}=\omega t-kx-\phi _{r}$ şeklinde yeniden tanımlanır ve

$sin\beta _{+}+sin\beta _{-}=2sin{\frac {1}{2}}\left(\beta _{+}+\beta _{-}\right)cos{\frac {1}{2}}\left(\beta _{+}-\beta _{-}\right)$

trigonometrik dönüşümü kullanılırsa,

$E_{R}=2E_{0}cos\left(kx+{\frac {\phi _{r}}{2}}\right)sin\left(\omega t-{\frac {\phi _{r}}{2}}\right)$

elde edilir. Yansıma ve benzeri durumlarda iki dalga arasında $\phi _{r}=\pi$ kadar faz farkı bulunur; bu durumda formül

$E_{R}=2E_{0}sin(kx)cos(\omega t)$

şeklinde yazılabilir. Bu formül, dalganın zamana göre salınım yaptığını ama uzaya göre yer değiştirmediğini ifade eder. kx'in $\pi$'nin tam katları olduğu yerlerde dalganın düğümlerine rastlanır; bu, dalga vektörünün dalga boyu ($\lambda$) ile arasında olan $k={\frac {2\pi }{\lambda }}$ bağlantısı ile

$x=m{\frac {\lambda }{2}},\;m=0,\pm 1,\pm 2,\ldots$

şeklinde yazılabilir.

Galeri

Duran dalgalar

• 
  Kapalı bir sistemde duran dalgalar. Sol taraftaki dalgalar duran dalga denklemini sağlarken, sağ taraftakiler sınır koşullarını sağlamadığı için sistemde varolamaz.
• 
  Bir zar üzerindeki duran dalga (temel mod).
• 
  Bir zar üzerindeki duran dalga (üst mertebe mod). Zarın ortasında bir düğüm bulunmaktadır.
• 
  Bir ipteki farklı duran dalga modları.

Ayrıca bakınız

• Yansıma (elektronik)
• Seş