Dutar
| Dutar | |
|---|---|
 Dutar (sağda) ve tanbur Horniman Müzesi'nde, Londra, İngiltere. | |
| Ülke | Türkmenistan |
| Kaynak | 01565 |
| Bölge | Asya ve Pasifik |
| Tescil geçmişi | |
| Tescil | 2021 (16. oturum) |
Dutar, İran ve Orta Asya'nın birçok yerinde kullanılan, Fars, Uygur, Özbek ve Türkmen halklarıyla özdeşleşen telli müzik âletidir. Adı, "iki tel" anlamına gelen دو تار dotār (دو Do "iki", تار tar "tel"), Farsça kelimeye dayanmaktadır. Dutar'ın gövde ve sap uzunluğu 100-120 cm kadardır. Dombra gibi asıl gövde armudi biçimde ağaç oyma veya yapıştırma olabilir.
Anadolu 'da buna benzer ikitelli adında bir saz vardır. Yine Anadolu'da ırızva, ruzba veya dede sazı adı verilen ve iki grup telle çalınan sazlarla Dutar'ın tarihi bağlantısının olduğu düşünülür. Arnavutluk'ta çiftelia adıyla bilinen bu çalgının çalım tekniği de Anadoludakiler ile hemen hemen aynıdır.
Dutar'ın kökenleri olan 15. yüzyılda bir çoban çalgısı olarak telleri bağırsaktan yapılıyordu. Ancak İpek Yolu ticaretiyle birlikte katgüt yerini Çin'den ithal edilen bükülmüş ipekten yapılan tellere bıraktı. Naylon teller de yaygın olarak kullanılmasına rağmen, bugün bazı enstrümanlar hâlâ ipek tellere sahiptir.[1]
Dutarın sıcak, hoş bir tonu vardır. Armut biçimli çalgı için tipik boyutlar bir ila iki metre arasında değişir.
Tipik olarak La Re veya A D olarak ayarlanır, ancak aynı zamanda bölgeye de bağlıdır.
2021 yılında Türkmenistan için UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miraslar Listesi'ne alınmıştır.
Çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Uygur Dutarı
[değiştir | kaynağı değiştir]Parmakla çalınan Uygur dutarı, iki telli olup telleri ipekten yapılmaktadır. Dut ağacından yapraklar halinde imal edilen armudi biçimli bir teknesi ve yine dut ağacından kapağı vardır. Genellikle dörtlü veya beşli akortlanır. Oktav ve ünison akortlandığı da görülür. Sesi yüksek değildir. Perdeler kromatik sıra ile yerleşmiştir. Teller tek tek çalınamayacağı için iki sesli çalışı mecbur kılar.
Türkmen Dutarı
[değiştir | kaynağı değiştir]İki Telli Türkmen halk çalgısıdır. Özbek ve Uygur dutarlarından daha küçüktür. Telleri metal olmakla birlikte, ibrişim olanlarına da rastlanmaktadır. Boyu yaklaşık 80-90 cm'dir. Dut ağacından armudi bir teknesi ve yine duttan göğsü bulunur. Sapı, erik ağacından yapılır ve silindirik şekillidir. Perdeler metaldir. İki tele birlikte vurularak parmakla çalınır. Akordu, dörtlü ya da beşlidir. Nadiren ünison ya da oktav akortlanır. İran, Horasan ve Afganistan'da yaşayan Türkmenler tarafından da kullanılmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Geiringer, Karl; Lachmann, Erich (Haziran 1951). "Erich Lachmann Collection of Historical Stringed Musical Instruments". Notes. 8 (3): 521. doi:10.2307/891050. ISSN 0027-4380.
