Duyarga

Başlığın diğer anlamları için Anten sayfasına bakınız.

Taramalı elektron mikroskobu ile elde edilmiş yaban arısı (Vespula vulgaris) duyargasından ayrıntı

Duyarga ya da anten (Lat. Antenna [sg] / Antennae [pl]), eklem bacaklılar (Arthropoda) şubesinin altı bacaklılar (Hexapoda), çok bacaklılar (Myriapoda), kabuklular (Crustacea) ve soyu tükenmiş trilobitler (Trilobitomorpha) alt şubelerinde görülen duyu organı olarak gelişmiş hareketli baş uzantısıdır. Eklembacaklıların diğer alt şubesi olan ve akrep, kene ve örümceklerin yer aldığı keliserliler (Chelicerata) alt şubesinde duyarga bulunmaz.

Genellikle başın ön bölümünde yer alan, belirli sayıda duyu yapısı taşıyan duyargalar, çoğunlukla çift sayıdadırlar. Kabuklularda iki çift, diğer alt şubelerde bir çift olur. Koku alma, dokunma, bazı durumlarda işitme ve tat alma (Zar kanatlıların birçok türünde) duyu organları taşırlar. Bazı türlerde, biçimleri erkekte ve dişide değişiktir. Duyargalar, insandaki göz kadar gerekli ve değerli yapılardır.

Altı bacaklılarda

Duyarga tipleri
ÜST: dikensi (aristate) yapraksı (lamellate) testeremsi (serrate) yelpazemsi (flabellate) tespih (moniliform)
ORTA: dirsekli (geniculate) tüysü (plumose) taraksı (pectinate)
ALT: kılsı (setaceous) tırnaksı (stylate) topuzlu (clavate)

Taraksı duyarga (erkek Leucoma salicis)

Testeremsi duyarga (dişi Leucoma salicis)

Altı bacaklılar (Hexapoda) alt şubesinden eklem bacaklılarda duyargalar birbirinden farklıdır.

İçtençenelilerde

İçtençeneliler (Entognatha) sınıfının duyarga bacaklılar (Protura) takımında bulunmaz, onun yerine ön bacaklar bu iş için uyarlanmıştır. Diğer iki takımı olan çatal kuyruklular (Diplura) ile sıçrar kuyruklular (Collembola) takımlarında ise gerçek segmentli duyarga bulunur. Son segment hariç duyarganın tamamı kaslarla donatılmıştır ve her biri ayrı ayrı hareket etme yeteneğine sahiptir. Johnston organı yoktur.

Böceklerde

Böcekler (Insecta = Ectognatha) sınıfı ise kamçı şeklinde duyargalara sahiptir. Genelde erkeklerin duyargaları dişilerinkine göre daha büyük ve enli olurlar. Duyargaları üç bölümden oluşur:

• Duyarga kaide segmenti (Scapus): Kaidedeki kaslarla tentoriuma, distalden de duyarga ara bileziğine bağlıdır. Kaslıdır ve bu kaslar duyarga ara bileziği ile duyarga kamçısının hareketini sağlar.
• Duyarga ara bileziği (Pedicellus): Kas bulunmaz. Genelde Johnston organı bulunur.
• Duyarga kamçısı (Flagellum): Kas bulunmaz. Segmentçiklerin (ki bunlar gerçek segment değildir) şekline göre birçok duyarga tipi ayırt edilir.

Resim galerisi

• 
  Dikensi (aristate)
• 
  Topuzlu (clavate)
• 
  Yelpazemsi (flabellate)
• 
  Dirsekli (geniculate)
• 
  Tespih (moniliform)
• 
  Taraksı (pectinate)
• 
  Tüysü (plumose)
• 
  Testeremsi (serrate)
• 
  Kılsı (setaceus)
• 
  bir teke böceği türü (Monochamus galloprovincialis)
• 
  ? Pyrochroidae
• 
  Tahta kurdu (Anobium punctatum)

Kabuklularda

Karayip keşiş yengecinin (Coenobita clypeatus) birincil duyargaları

Eklembacaklılar içinde iki çift (dört tek) duyarga taşıyan tek grup kabuklular (Crustacea) alt şubesidir.

• Birincil duyargalar (küçük ya da kısa duyargalar): (Lat. Antennula) Malacostraca alt sınıfı dışında tek dallıdır ve yalnız duyu organı olarak değil, bazen yüzmek ya da yakalamak için de kullanılır.
• İkincil duyargalar: (Lat. Antenna) Nauplius larvada ağzın yanlarında yer alarak beslenmeye yardım eder. Gelişim süreci içinde ağız önüne yerleşen bu duyarga çifti erişkinde genellikle iki kola ayrılır ve kabukluların çoğunda yer değiştirme, yakalama ya da tutunmaya yarar.

Resim galerisi

• 
  Kril
• 
  Malacostraca

Kaynakça

• Prof. Dr. Alı Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Entomoloji)