Dvaita Vedanta
Dvaita Vedānta (Sanskrit: द्वैत वेदान्त; IAST: Dvaita Vedānta) veya özgün adıyla Tattvavāda (IAST: Tattvavāda), Vedanta geleneği içinde düalist bir Hindu felsefesi ekolüdür. 13. yüzyılda Güney Hindistan’da Madhvacharya tarafından sistemleştirilmiştir.[1][2] Dvaita’ya göre Brahman (en yüce gerçeklik) ile ruhlar (jīva) ve madde (jaḍa/prakṛti) birbirinden farklı gerçekliklerdir; bu farklılıklar hiçbir bağlamda ortadan kalkmaz.[1] Ekol, özellikle Advaita’nın nondualist yorumuna ve Vişiştadvaita’nın “ayrımlı nondualist” yorumuna karşı konumlanır.[3][4]
Adlandırma ve etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Madhva ekolü kendisini sıklıkla Tattvavāda (“gerçeklik öğretisi”) olarak adlandırır; modern literatürde ise yaygın olarak Dvaita Vedānta (“ikicilik Vedāntası”) diye anılır.[1][5] Her iki ifade de Sanskrit diline aittir.
Öğreti
[değiştir | kaynağı değiştir]Ontoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Dvaita ontolojisi, varlığı başlıca iki olgu olarak kavrar: (1) bağımsız gerçeklik (svatantra, yalnızca Viṣṇu/Brahman), (2) bağımlı gerçeklik (paratantra), yani ruhlar (jīva) ve cansız/maddî varlık (jaḍa/prakṛti).[1] Bu bağımlılık, ruh ve maddenin gerçekliğini ortadan kaldırmaz; aksine onların Tanrı’dan ontolojik olarak farklı olduklarını vurgular.[1]
Pañcabheda
[değiştir | kaynağı değiştir]Dvaita’nın en ayırt edici öğretisi pañcabheda (“beşli fark”) doktrinidir. Buna göre gerçeklik daima şu beş farkı içerir:
Viṣṇu ile ruh (īśvara–jīva), Viṣṇu ile madde (īśvara–jaḍa/prakṛti), ruh ile madde (jīva–jaḍa), bir ruh ile başka bir ruh (jīva–jīva), bir madde türü ile başka bir madde türü (jaḍa–jaḍa).[1] Bu beşli fark ezelî ve ebedîdir, kurtuluş sonrasında da ruhların bireyselliği korunur.[6]
Tanrı, ruh ve madde ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dvaita’da Brahman doğrudan Vişnu ile özdeşleştirilir; Viṣṇu ezelî-ebedî, her şeyi bilen ve kuşatan, niteliği olan (saguṇa) Tanrıdır. Ruhlar bilinçli ve ebedîdir; madde ise bilinçsizdir. Ruhlar ve madde Tanrı’ya ontolojik olarak bağımlıdır, fakat gerçeklikleri inkâr edilmez (satkārya).[1][2]
Epistemoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Madhva, algı ve çıkarımı baştan geçerli (prāmāṇya) kabul eden realist bir bilgi anlayışından hareket eder; bu nedenle Advaita’nın farklılıkları nihai düzeyde māyā/avidyā olarak yorumlayan yaklaşımına karşı çıkmaktadır. Kutsal metinler (Upanişadlar, Bhagavad Gita, Brahma Sutraları) günlük deneyimin sunduğu çokluk algısıyla çelişmeyecek şekilde yorumlanmalıdır.[1][3]
Kurtuluş
[değiştir | kaynağı değiştir]Kurtuluş, ruhun Tanrı’ya mutlak bağımlılığının bilinmesiyle ve bhakti (Tanrı'ya aşk) aracılığıyla, Tanrı’nın lütfuna mazhar olarak gerçekleşir. Bilgi (jñāna) gerekli olmakla birlikte lütuf (anugraha) esastır.[1] kurtuluşta ruh Tanrı ile özdeş olmaz, bireyselliğini korur.[6]
Karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Advaita Vedānta ile farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Advaita, ātman ile Brahman’ın nihai özdeşliğini savunur ve çokluğu illüzyon sayar; Dvaita ise çokluğu ve farklılığı nihai düzeyde gerçek kabul eder, Tanrı’yı nitelikli ve kişisel olarak yorumlar ve ruh–Tanrı özdeşliğini reddeder.[1][3]
Viśişṭādvaita ile farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Vişiştadvaita ruhların bireyselliğini korurken onları Brahman’ın “nitelikleri/bedeni” bağlamında açıklar; Dvaita’ya göre Tanrı–dünya ilişkisi “ruh–beden” değil, “egemen neden–etki” ilişkisidir ve iki tarafın ontolojik farklılığı baki kalır.[1][7]
Metinler ve gelenek
[değiştir | kaynağı değiştir]Madhva’nın Vedānta yorumu; Upanişadlar, Bhagavadgītā ve Brahmasūtra üzerine kapsamlı şerhler ile sistematik risalelerden oluşur.[8] Ekolün Madhva'nın ardılı olan önemli âlimleri arasında Jayatirtha ve Vyasatirtha anılır. Gelenek günümüzde özellikle Udupi merkezli Madhva sampradaya içinde sürmektedir.[1]
Akademik literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]Sharma, B. N. K. (1962). Philosophy of Sri Madhvacharya (İngilizce). Motilal Banarsidass. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
Sarma, Deepak (2005). Epistemologies and the Limitations of Philosophical Inquiry: Doctrine in Madhva Vedanta. RoutledgeCurzon. ISBN 978-1138384163.
Stoker, Valerie. "Madhva (1238–1317)". Internet Encyclopedia of Philosophy. 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
Dalal, Neil (2021). "Śaṅkara". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
"Dvaita". Encyclopaedia Britannica. 13 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
"Indian philosophy – Madhva, Dvaita, Vedanta". Encyclopaedia Britannica. 29 Temmuz 2025. 28 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
"Dvaita Vedanta". Uttaradi Math. 27 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Encyclopedia of Philosophy – Madhva
Britannica – Dvaita
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l Stoker, Valerie. "Madhva (1238–1317)". Internet Encyclopedia of Philosophy. 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ a b "Dvaita". Encyclopaedia Britannica. 13 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ a b c Dalal, Neil (2021). "Śaṅkara". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "Madhva". Encyclopaedia Britannica. 19 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "Madhva (1238–1317?)". Routledge Encyclopedia of Philosophy. 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ a b "Dvaita Vedanta". Uttaradi Math. 27 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "Concepts of God". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 2018. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "Indian philosophy – Madhva, Dvaita, Vedanta". Encyclopaedia Britannica. 29 Temmuz 2025. 28 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
