Ebû Hayyân et-Tevhîdî

Alî bin Muhammed bin Âbbâs el-Bağdadi (923–1023) (Arapça: علي بن محمد بن العباس التوحيدي البغدادي ) aynı zamanda Ebû Hayyân et-Tevhîdî (Arapça: أبو حيان التوحيدي) olarak da bilinir. Arap^[1]^[2] veya Fars^[3]^[4] idi ve 10. yüzyılın en etkili entelektüellerinden ve düşünürlerinden birisidi. Yâkût el-Hamevî onu, "edebiyatçıların filozofu, filozofların edebiyatçısı" olarak nitelemiştir. Ancak döneminin tarihçileri tarafından ihmal edilmiş ve görmezden gelinmiştir. Bu ihmal, Yâkût'un Mu'cem el-Udebâ (معجم الأدباء) adlı kitabını yazmasına kadar devam etmiştir. Kitap, esas olarak eTevhidî'nin kendisi hakkında yazdıklarına dayanan Tevhidî'nin biyografik taslağını içeriyordu.

Hayatı

Tevhidî'nin doğum ve ölüm tarihleri konusunda farklı görüşler vardır. Târîh-i Sistan'a göre 923 yılında Bağdat veya Fars yakınlarında doğmuştur.^[5] Tevhidî'nin zor bir çocukluk dönemi olmuştur. Tevhid adı verilen hurma satan fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi (bu nedenle soyadını almıştır) ve çocukluğunun büyük bir kısmını kendisine kötü davranan amcasının bakımında yetim olarak geçirmiştir.

Tevhidî, tahsilini tamamladıktan sonra İslam dünyasının çeşitli şehirlerinde katip olarak çalışmıştır. Bilinen son düzenli görevi, 980'den 985'te idam edilene kadar Ebn Sa'dān için çalışmış olmasıdır. Bu dönemde Ebû Süleyman Manteqî Seǰestânî'nin etrafında şekillenen bir edebiyat çevresinin üyesiydi. Çember hakkında bilinenlerin çoğu el-Tevhidî'nin yazıları aracılığıyladır.^[6]

Sa'dān'ın idamından sonra Tevhidî'nin düzenli bir katip olarak çalışması söz konusu olmasa da yazmaya devam ettiği görülmektedir. Hayatının son yirmi yılını yoksulluk içinde geçirmiştir. 1009 yılında hayatta olduğu biliniyor ve büyük ihtimalle 1023 yılında Şiraz'da ölmüştür.^[6]

Çalışmaları

Tevhidî, kendisini çok eleştirmiş ve çalışmalarının çoğundan memnun kalmamıştır. Hayatının ilerleyen dönemlerinde birçok kitabını yakmıştır. Bununla birlikte Arap edebiyatı tarihinde özgünlük taşıyan bir dizi edebî, felsefî ve tasavvufî eser bırakmıştır. En önemli eserleri şunlardır:

el-Beṣâʾir ve’ẕ-ẕeḫâʾir
el-Hevâmil ve’ş-şevâmil
el-İmtâʿ ve’l-muʾânese, Zevk ve Neşe Kitabı, bir anekdot koleksiyonudur.^[7] ve muhtemelen Gazzeli Timoteus'un hayvanlar hakkındaki kitabına dayanan zooloji üzerine bir bölüm içerir.^[8]
el-İşârâtü’l-ilâhiyye
el-Muḳābesât
eṣ-Ṣadâḳa ve’ṣ-ṣadîḳ
Aḫlâḳu’l-vezîreyn, İki Bakan'ın Zaafları Üzerine Kitap, döneminin siyasi ve kültürel çekişmelerine dair bir yorumdur.^[7]

Kaynakça

^ "ABÛ HAYYÂN AL-TAWHÎDÎ - les traits de caractère des hommes et des animaux dans le Kitâb al-Imtâ' wa-I-mu'ânasa - Présenté, traduit de l'arabe et annoté par Faisal Kenanah - livre, ebook, epub - idée lecture". 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.
^ Bergé, Marc (1977). "LES ÉCRITS d'ABŪ ḤAYYĀN AL-TAWḤĪDĪ: Problèmes de chronologie". Bulletin d'Études Orientales. Cilt 29. ss. 53-63. JSTOR 41604607.
^ "Incest and Inbreeding". Encyclopaedia Iranica. 18 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.
^ Van Gelder, Geert Jan (2005). Close Relationships: Incest and Inbreeding in Classical Arabic Literature. I.B. Tauris. ss. 40. ISBN 1850438552.
^ Meri, Josef W. (January 2006). Medieval Islamic Civilization, Volume 1 An Encyclopedia. Routledge. s. 798. ISBN 978-0-415-96691-7. Al-Tawhidi was probably born in Iraq or Fars sometime between AH 310/922 CE and AH 320/932 CE, and he died in Shiraz (Iran) in 414/1023.
^ ^a ^b "ABŪ ḤAYYĀN TAWḤĪDĪ – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.
^ ^a ^b "Arabic literature - Belles lettres and narrative prose". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.
^ Kopf, L. (1956). "The Zoological Chapter of the Kitab al-Imta' wal-Mu'anasa of Abu Hayyan al-Tauhidi (10th Century)". Osiris. Cilt 12. ss. 390-466. doi:10.1086/368605.

Craig, Edward (1998). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. s. 271. ISBN 0-415-07310-3. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2008.

Salah NATIJ, "La nuit inaugurale d'al-Imatâ' wa l-mu'ânasa d'Abu Hayyân al-Tawhidi, une leçon magistrale d'adab", Revue Arabica, Vol. 55, No.2, 2008 = http://maduba.free.fr/Sur_Tawhidi.pdf
I. Keilani, Abú Hayyán al-Tawhidi (in French), Beirut, 1950.

[1] "ABÛ HAYYÂN AL-TAWHÎDÎ - les traits de caractère des hommes et des animaux dans le Kitâb al-Imtâ' wa-I-mu'ânasa - Présenté, traduit de l'arabe et annoté par Faisal Kenanah - livre, ebook, epub - idée lecture". 14 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.

[2] Bergé, Marc (1977). "LES ÉCRITS d'ABŪ ḤAYYĀN AL-TAWḤĪDĪ: Problèmes de chronologie". Bulletin d'Études Orientales. Cilt 29. ss. 53-63. JSTOR 41604607.

[3] "Incest and Inbreeding". Encyclopaedia Iranica. 18 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.

[4] Van Gelder, Geert Jan (2005). Close Relationships: Incest and Inbreeding in Classical Arabic Literature. I.B. Tauris. ss. 40. ISBN 1850438552.

[5] Meri, Josef W. (January 2006). Medieval Islamic Civilization, Volume 1 An Encyclopedia. Routledge. s. 798. ISBN 978-0-415-96691-7. Al-Tawhidi was probably born in Iraq or Fars sometime between AH 310/922 CE and AH 320/932 CE, and he died in Shiraz (Iran) in 414/1023.

[:1-6] "ABŪ ḤAYYĀN TAWḤĪDĪ – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.

[:0-7] "Arabic literature - Belles lettres and narrative prose". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 15 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.

[8] Kopf, L. (1956). "The Zoological Chapter of the Kitab al-Imta' wal-Mu'anasa of Abu Hayyan al-Tauhidi (10th Century)". Osiris. Cilt 12. ss. 390-466. doi:10.1086/368605.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]