Efrasiyab, Semerkand

Efrasiyab'da bir duvar resminden ayrıntı

Efrasiyab (Afrāsīāb), günümüz Özbekistan'da MÖ 500 ile MS 1220 yılları arasında yerleşilmiş Semerkant'ın kuzeyinde eski bir yerleşim yeridir. Bugün bir dağlık çim höyük üzerinde emir Timur'un karısı Bibi Hanım Camii yakınlarındadır. Burası savunma amaçlı yüksek bir yer üzerinde kurulmuş, bir nehir vadisinin güneyinde ve kuzeyi geniş verimli bölgedir ve günümüzde Semerkant şehrinin bir parçası olmuştur.

Hicri 617 Muharrem veya 1220 yılı Mart ayında Semerkant Cengiz Han'ın ordusu tarafından tahrip edilip ele geçirilmiş. Efrasiyab bu olaydan sonra asla kalkınamamış ve şehir yıkkın bir yerleşim yeri olmuştur. 20. yüzyıla kadar bir mezarlık dışında Šāh-e Zenda civarı atık alana dönüşmüştür. Daha sonraları Efrasiyab yapılanmış, medrese ve yaz camii Šāh-e Zenda, kalıntıların kuzey bölgesindeki Hâce Daniyel (Ḵāǰa Dānīāl) mezarı, Hazrat-e Ḵeżr camii (19. yüzyılın ikinci yarısında, 1919 yılında mimar Abdülkadir b. Baki Semerkandi (ʿAbd-al-Qāder b. Bāqī Samarqandī) tarafından yeniden inşa edilmiştir.) gibi tarihî eserler tamir edilmiştir.

Kazı bilimsel kalıntılar

Efrasiyab, 219 hektar alanı kaplar, kazıbilimsel katmanların kalınlığı 8–12 m. ulaşır. Yıkkın yerleşim yeri düzensiz bir üçgen şeklinde, doğusunda sulama kanalı Āb-e Mašhad ile sınırlı ve batısında eski çağda bir su hendeği görevini yapmış derin Aṭčapar uçurumu bulunur. Kuzey kesiminde bir kale (90 ila 90 m.) yükselir, doğu cehpesi boyunca yokuşdur. Yıkkın yerleşim yeri toprak yığınları ile çevrilidir ve kale duvarlarına ilişkin kalıntılar dört ardışık yaşla ilgilidir. Efrasiyab kalıntıları 1923 yılından bu yana devlet koruması altında alınmış ve 1966 yılında da bu alan bir devlet arkeolojik korumaya alınmış saha ilan edilmiştir. Uzun yıllardır toplanan kazıbilimsel araştırma buluntularını barındıran, bir Efrasiyab Müzesi kurulmuştur.