Elmalı Hazinesi
Elmalı Hazinesi (Elmalı Sikkeleri), M.Ö. 5. yüzyılda Attik-Delos Deniz Birliği için dönemin şehir devletleri tarafından basılmış, yaklaşık 1900 adet bilimsel ve ekonomik olarak değerli sikkeden oluşan, 1984'te Antalya'nın Elmalı ilçesinde kaçak kazılar sırasında bulunmuş hazine.
Hazine, nadir bir sikke türü olan Attika Dekadrahmisi içermesi nedeniyle "Dekadrahmi Hazinesi" olarak, içerdiği sikkelerin sanatsal özellikleri nedeniyle "Yüzyılın Hazinesi” olarak anılmaktadır.[1] Defineciler tarafından yurt dışına kaçırılan ve değişik yerlere dağılan hazinenin büyük bölümü, gazeteci Özgen Acar'ın ısrarlı yazılarıyla bir kamuoyu oluşturmasının etkisiyle ve Türk hükûmetinin 15 yıl süren hukuk mücadelesinin sonucunda 1999'da Türkiye'ye geri getirilmiştir. Antalya Müzesi'nde sergilenir.
Hazinenin oluşumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Attika-Delos Birliği, Perslerin Yunanistan'ı istila girişimine karşı, devrin en güçlü şehir devleti Attika'nın önderliğinde çeşitli şehir devletlerinin katılımıyla M.Ö. 478/477'de kurulan, merkezi kutsal Yunan adası Delos olan bir siyasi birliktir. Her üye devlet, Birliğe ya asker vermek veya ekonomik gücüne göre vergi vermek zorundaydı. Toplanan vergiler, Delos Adası'ndaki Artemis ve Apolon tapınaklarında saklanıyordu. Elmalı Hazinesi, bu Birlik içindeki pek çok şehri temsil eden sikkelerden oluşur.
Bir nevi hatıra sikke olan ve çok nadir bulunan Attika dekaddrahmilerinden Hazinede 14 adet bulunmaktadır. Böyle nadir sikkelerin varlığı, hazinedeki sikkelerin bir zaferin anısına basılmış olabileceği ihtimalini akla getirmiştir. Attika- Delos Birliği'nin ilk büyük zaferi, M.Ö. 466'da Pers donanmasını Eurimedon Irmağı ağzında kesin yenilgiye uğratmasıdır.[2] Elmalı Hazinesi'nin bu savaş için toplandığı ve zaferin sonunda toprağa gömüldüğü düşünülür.[1]
Hazinenin içeriği
[değiştir | kaynağı değiştir]Elmalı Hazinesindeki sikkelerin MÖ 480-460 yılları arasında basılmış oldukları tahmin edilmektedir. Hazinenin defineciler tarafından yurtdışına kaçırılmasından sonra 1999'da geri getirilmiş olan 1679 sikkeden 1348 adedi Anadolu kökenli, 287'si Yunanistan, 44'ü Ege kökenlidir.[1] Anadolu kökenli sikkelerin 962'si Likya bölgesine aittir. Hazine, Likya kenti Ksanthos'un ünlü beylerinden Kuprlli'nin ve Ekuwemi, Esbehi ve Uele gibi diğer beylerin bastırdıkları özel paraları içerdiğinden, hazinenin incelenmesi ile Likya bölgesindeki idari yapıya ilişkin önemli ipuçları elde edilmiştir.[3]
Hazinede bulunan Attika drahmileri, dönemin en ünlü sikkeleridir. Attika Drahmileri 4,3 gr. ağırlığındadır; ön yüzlerinde Atina'nın koruyucusu Athena’nın miğferli başı, arka yüzünde ise zeytin dalı ve baykuş atribüsü bulunur.
Atina sikkeleri arasında en önemli örnekler, "onluk drahmi” demek olan ve çok nadir bulunan dekadrahmilerdir. Dekadrahmiler, 43 gr ağırlığında gümüş alaşımlı bir nevi hatıra sikkedir. Arka yüzdeki baykuş, drahmidekinden farklı olarak kanatları açık ve cephedendir. Definede 14 adet dekadrahmi bulunmuştur. O güne kadar dünyada sadece 13 adet dekadrahminin varlığı biliniyordu, Bu hazinenin bulunması ile yeryüzünde bilinen dekadrahmi sayısı iki katına çıktı.[1] Hazinenin yurtdışına kaçırılmasından sonra 6 adet dekadrahmi Türkiye'ye geri getirilebilmiştir.[4]
Hazinenin bulunması, yurt dışına kaçırılması
[değiştir | kaynağı değiştir]Hazine, 1984'te yapılan bir kaçak kazıda tesadüfen bulundu. Elmalı'daki üç defineci, içlerinden televizyon tamircisi olanın ürettiği metal dedektörü denemek üzere 18 Nisan gecesi Bayındır Köyü civarında bir tarlada hazineyi bulmuş ve kaçak kazı yaparak çıkarmıştır.[5] Defineciler, ruhsatsız kazıda 14 adedi dekadrahmi olan 1900 adet antik gümüş sikke elde etti.
Defineciler, sikkelerin bir kısmını İstanbul'da ünlü bir antika kaçakçısına sattılar. Aracılar, bu sikkeleri İsviçre'ye götürmeyi başardı. Definecilerin elinde tuttuğu diğer bir sikke grubu ise yine İsviçre üzerinden ABD'ye kaçırıldı. Sikkelerin ABD'ye götürülebilmesi için William Koch, James Spier ve Jonathan Kagan adlı işadamları OKS Partners isminde üçlü bir ortaklık kurdu. Şirkete toplam 1810 sikke satıldı.[6]
Yurtdışına çıkarılan sikkelerin bir kısmı müzelerde sergilenmeye başladı, bir kısmı müzayedelerde satılarak dünyaya yayıldı. 1900 sikkeden geriye kalanın bir bölümü dönemin belediye başkanı Hasan Sarıbaş'ın eline geçmişti ve o da elindeki sikkeleri İsviçre ve ABD'deki alıcılara sattı.[7]
Bayındır köyünde definecilerin hazine bulduğu ihbarı sonucu suçlulular yakalandı. Sikkelerin yurtdışına kaçırıldığını Antalya Valiliği 3 Ekim 1984 tarihli yazıyla kamuoyuna duyurdu.[7] Definecilerden biri, suçun örtbas edilmesi için görevli memurlara rüşvet vererek kısa bir süre için kaçıp saklanmayı başarsa da diğer iki suç ortağının ifadeleri ile olay ortaya çıktı.[7] Defineciler ve işledikleri suçlara yardım ve yataklık edenler 1985'te yargılandı. Suçlular cezalandırıldı; suç geliri ile alınmış altın ve mala el konuldu.
Türkiye'ye iade süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Arkeoloji ve kaçak eserler üzerine yaptığı haberlerle tanınan gazeteci Özgen Acar'ın, sikkelerin ABD'de sergileneceğini bildiren 27 Aralık 1987 tarihli haberi üzerine Elmalı Hazinesi konusu tekrar gündeme geldi.[7] Türkiye'nin 10 adet sikkenin satıldığı müzayedeye müdahale etmek istemesi üzerine William Koch itibarını düşünerek on sikkeyi iade etmek zorunda kaldı.[6] 1993 yılına kadar, müzayedelerde satışa çıkarılan toplam 16 sikke Türkiye tarafından mahkemesiz geri alındı; 1993, 1996 yıllarında birer adet sikke daha bu sikkelere sahip kişiler tarafından bedelsiz geri verildi; böylece 18 sikke Türkiye'ye döndü.[6]
William Koch'un elindeki sikkelerin geri getirilmesi için Türk hükûmeti tarafından ilk dava 31 Aralık 1899'da ABD Massachusetts Eyalet Mahkemesi'nde açıldı. 1800 sikkeden 1661 adedinin halen William Koch'un elinde bulunduğu, geri kalanlarının ise başka kişilere satılmış veya hediye edilmiş olduğu anlaşıldı. Uzun hukuk mücadelesi sonunda Koch'un elinde bulunan, 1661 adet Elmalı sikkesi 4 Ocak 1999'da Türk hükûmetine teslim edildi.
Hazine, 15 Ekim 2009'a kadar Ankara'daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde korundu. Antalya Müzesi'nin "Her eser kendi toprağında güzeldir" talebi üzerine Antalya'ya gönderilen Elmalı sikkeleri, 27 Ekim 2009'da yapılan törenle Antalya Müzesinde ziyarete sunuldu.[4][8]
Kayıp sikkeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kayıp Elmalı sikkelerinden 7 adedi 2014'te Ankara polisi tarafından yapılan bir operasyonla ele geçirilmiştir.[9]
- 2021 sonunda New York'ta bir müzayede evine getirilen 17 adet sikkenin kayıp Elmalı sikkelerinden olduğu tespit edilmiş ve eserler 2022'de Türkiye'ye iade edilmiş; bakım ve temizlik çalışmalarından sonra Antalya Müzesi'nde ziyarete sunulmuştur.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Yalçinkaya, Mehmet (Mart-Nisan 2012). "Elmalı Sikkelerinin Önemi" (PDF). Akademik Bakış (29).
- ^ Bingöl, Akın; Üngör, İbrahim (25 Ekim 2022). "İskender'in Rüyası: Persler". Düşünce Dünyasında Türkiz. 6 (35): 31-84. ISSN 1309-601X.
- ^ Yaman, Hakan (2024). "Elmalı Sikkeleri". Turizm Ansiklopedisi.
- ^ a b Emre BAYLAN (27 Ekim 2009). "Elmalı Sikkeleri, ait olduğu topraklarda". Hürriyet. Erişim tarihi: 19 Eylül 2025.
- ^ Nanecioğlu, İbrahim (10 Ocak 2023). "Elmalı Hazineleri Dekadrahmi bulunuş öyküsü". NNC Haber. 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2025.
- ^ a b c Berkok, Nimet (1 Ocak 1990). "Eski Eser Kaçakçılığı". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 34 (1-2): 325-339. ISSN 2459-0150.
- ^ a b c d Yalçınkaya, Mehmet (Ocak-Şubat 2012). "Elmalı Sikkelerinin Bulunması, Yurt Dışına Kaçırılması ve Tekrar Yurda Getirilmesi" (PDF). Akademik Bakış. 15 Ocak 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "ABD'ye kaçırılan yüzyılın definesi anayurduna döndü". Timeturk. 26 Ekim 2009. Erişim tarihi: 19 Eylül 2025.
- ^ "'Yüzyılın definesi' son anda kurtarıldı". Milliyet. 1 Aralık 2014. Erişim tarihi: 19 Eylül 2025.
- ^ "134. ABD'den İadesi Sağlanan Elmalı Sikkeleri (17 Adet) (2022)". kvmgm.ktb.gov.tr. 2 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yüzyılın Definesi Elmalı Hazinesinin Bulunuş Öyküsü, NTV Belgesel