Emir (borsa)

Eski Brüksel Borsası binası

Borsada ya da finans yatırım kuruluşlarında bir emir, hisse senedi piyasası, tahvil piyasası, emtia piyasası, finansal türev piyasası veya kripto para borsası gibi bir işlem platformunda alım ya da satım yapılmasına yönelik talimattır. Bu talimatlar basit veya karmaşık olabilir ve bir aracıya ya da doğrudan işlem platformuna doğrudan piyasa erişimi ile gönderilebilir. Bu tür emirler için bazı standart talimatlar vardır.

Piyasa emri

Bir piyasa emri, mevcut piyasa fiyatından derhal gerçekleştirilmesi gereken bir alım ya da satım emridir. Alıcı ve satıcılar bulunduğu sürece piyasa emirleri gerçekleştirilir. Piyasa emirleri, fiyat yerine işlem garantisinin öncelikli olduğu durumlarda kullanılır.

Piyasa emri, en basit emir türüdür. Bu emir tipi, fiyat üzerinde kontrol sağlamaz. Emir, o anki en iyi fiyattan gerçekleştirilir. Hızlı hareket eden piyasalarda, gerçekleşen fiyat, emrin girildiği andaki son fiyattan oldukça farklı olabilir.

Piyasa emri, karşı tarafın birden fazla katılımcısı ile bölünerek farklı fiyatlardan gerçekleşebilir. En temel emir türü olduğundan, genellikle en düşük komisyonla işleme alınır.

Sınırlı emir

Sınırlı emir ya da limit emri, bir menkul kıymeti belirli bir fiyattan daha yüksek olmamak kaydıyla satın alma ya da belirli bir fiyattan daha düşük olmamak koşuluyla satma talimatıdır; her iki yön için de "bu fiyat ya da daha bu fiyatın iyisi" olarak anlaşılır. Bu emir türü, yatırımcıya işlemin gerçekleşeceği fiyat üzerinde kontrol sağlar; ancak emir hiçbir zaman gerçekleştirilmeyebilir, emirin yerine getireleceği garanti edilmez. Limit emirleri, yatırımcının işlem fiyatını kontrol etmek istediği, ancak işlemin kesinliğinin ikinci planda olduğu durumlarda kullanılır.

Bir alış limit emri, yalnızca limit fiyatından ya da daha düşük bir fiyattan gerçekleştirilebilir. Örneğin, bir yatırımcı bir hisse senedi satın almak istiyor ancak bu hisseye 1000 liradan fazla ödemek istemiyorsa, hisseyi 1000 liradan almak üzere bir limit emri verebilir. Bu şekilde, piyasa emri vermek yerine limit emri verilerek yatırımcı hisseyi daha yüksek bir fiyattan satın almak zorunda kalmaz; fakat istediği kadar hisse alamayabilir veya hiç alamayabilir.

Bir satış limit emri ise bunun tersidir; yalnızca limit fiyatından ya da daha yüksek bir fiyattan gerçekleştirilebilir.

Alındığı anda limit defterindeki emirlerle eşleşebilecek bir limit emri, piyasa yapılabilir olarak kabul edilir. Örneğin, bir hisse için satış fiyatı 860 lira ise, 900 lira limitli bir alış emri anında gerçekleşebilir. Benzer şekilde, alış fiyatı 860 lira olan bir hisseye, 800 lira limitli satış emri verildiğinde, bu emir de hemen gerçekleşebilir. Bir limit emri, defterdeki mevcut emirlerden kısmen karşılanabilir ve kalan kısmı deftere eklenebilir.

Alım ve satım emirleri ek kısıtlamalarla da verilebilir. En yaygın iki limit emri gerçekleşmezse iptal et emri (GİE) ve hepsi ya da hiçbiri emridir (HYH). Gerçekleşmezse iptal et emirleri, ilk girişimde tamamen karşılanmazsa tamamen iptal edilir. Hepsi ya da hiçbiri emirleri ise, yalnızca belirtilen miktarın tamamı karşılanırsa gerçekleştirilir; aksi takdirde gerçekleştirilmez, fakat ileride işleme alınmak üzere emir defterinde tutulur.

Geçerlilik süresi

Bir günlük emir ya da sadece bugünlük emir (GÜN), emrin verildiği andan işlem gününün sonuna kadar geçerli olan piyasa ya da sınırlı emirdir. Hisse senedi piyasası için kapanış saati, borsaya göre belirlenir. Döviz piyasasında ise genellikle saat 17.00 (EST/EDT) itibarıyla kapanış yapılır; ancak bu bazı para birimleri, örneğin Yeni Zelanda Doları için farklılık gösterebilir. Eğer emire tarih konulup bir süre verilmek istenirse, o zaman, tarihli emir verilir ki bu tür bir emir sisteme girilirken belirtilen tarihe kadar geçerlidir.

İptale kadar geçerli emirler (IKG) açıkça iptal edilene kadar geçerli olan emirlerdir. Ancak bazı aracı kurumlar bu tür emirler için örneğin 90 gün gibi süre sınırları koyabilir.

Hemen ya da iptal et emri (HYI), emrin bir kısmı ya da tamamı hemen gerçekleştirilir, kalan kısmı ise iptal edilir. GİE emirlerinden farklı olarak, HYI emirleri kısmi karşılanmaya izin verir.

Gerçekleşmezse iptal et (GİE) emirleri genellikle limit emirlerdir ve tamamı ya derhal gerçekleştirilir ya da tamamen iptal edilir. HYI emirlerinden farklı olarak, GİE emirlerinde emrin tüm miktarının karşılanması şarttır.

Birçok piyasada işlem gününün başlangıcında (açılışta) ve sonunda (kapanışta) tek fiyatlı açık artırmalar yapılır. Bazı borsalarda öğle öncesi ve sonrası ayrı emir türleri de olabilir. Bir emir, sadece açılış ya da sadece kapanış için verilebilir; bu durumda, yalnızca ilgili açık artırmada işleme alınır, diğer zamanlarda herhangi bir etkisi olmaz. Genellikle bu tür emirlerin verilmesi için belli bir son saat olur, örneğin, emirler açık artırmadan 20 dakika önce verilmiş olmalıdır.

Fiyat koşullarıyla birlikte bu, şu emir türlerini oluşturur: açılışta piyasa emri (APE), kapanışta piyasa emri (KPE), açılışta limitli emir (ALE), kapanışta limitli emir (KLE). Örneğin, açılışta piyasa emri, o günkü açılış fiyatından gerçekleştirilir; fiyat önceden bilinmese bile gerçekleşme garantisi vardır. Açılışta alış limit emri ise, açılış fiyatı limitin altındaysa gerçekleşir, üstündeyse gerçekleşmez ve eşitse gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belirsizdir.

Koşullu emirler

Bir koşullu emir ya şartlı emir, bir limit emri dışında kalan ve yalnızca belirli bir koşul sağlandığında gerçekleştirilen emir türüdür.

Zarar durdur emirleri

Bir zarar durdur emri ya da stop-loss emri, alınıp satılan finansal varlığın fiyatı belirli bir seviyeye ulaştığında alım ya da satım işlemini gerçekleştirmek üzere verilen emirdir. Bu seviyeye zarar durdur fiyatı denir. Zarar durdur fiyatına ulaşıldığında, zarar durdur emri bir piyasa emrine dönüşür. Alış zarar durdur emrinde mevcut piyasa fiyatının üzerinde bir seviyeye girilir. Yatırımcılar genellikle açığa sattıkları bir hisse için zararı sınırlamak ya da mevcut kârı korumak için alış zarar durdur emri verirler. Satış zarar durdur emrinde ise mevcut piyasa fiyatının altına girilir. Bu tür emirler, yatırımcıların sahip oldukları bir hisse senedinde ya da alınıp satılan bir finansal göstergede zararı sınırlamak veya kârı korumak için kullanılır.

Zarar durdur fiyatına ulaşıldığında, emir bir piyasa emrine dönüşür. Bu da işlemin mutlaka gerçekleştirileceği anlamına gelir; ancak özellikle hızlı hareket eden piyasalarda ya da yeterli likiditenin olmadığı durumlarda, işlemin zarar durdur fiyatına yakın bir seviyeden gerçekleşeceği garanti edilmez.

Zarar durdur emirleri, borsada işlem gören ve borsa dışında (tezgah üstü) işlem gören varlıklar arasında daha yaygın olarak borsalarda işlem gören hisse senetleri ve vadeli işlemler için kullanılır.

Satış zarar durdur emri

Satış zarar durdur emri, fiyat belirli bir seviyenin altına düştüğünde en iyi fiyattan satış yapılması talimatıdır. Satış zarar durdur fiyatı, daima mevcut piyasa fiyatının altında olur. Örneğin, bir yatırımcının elinde şu anda 50 lira değerinde bir hisse senedi varsa ve bu değerin düşmesinden endişe ediyorsa, 40 liraya satış zarar durdur emri verebilir. Eğer hisse fiyatı 40 liraya düşerse, aracı kurum hisseyi bir sonraki mevcut fiyattan satar. Bu, yatırımcının zararını sınırlamasına veya (zarar durdur fiyatı alış fiyatının üzerindeyse) bir miktar kârı korumasına yardımcı olabilir.

Alış zarar durdur emri

Alış zarar durdur emri, genellikle açığa satış işlemlerinde zararı sınırlamak ya da mevcut kârı korumak amacıyla kullanılır. Alış zarar durdur fiyatı, mevcut piyasa fiyatının üzerinde olur. Örneğin, bir yatırımcı bir hisseyi açığa satmışsa ve fiyatın daha da düşmesini umuyorsa, fiyatın yükselmesi durumunda zararı sınırlandırmak için alış zarar durdur emri verebilir. Bu tür emirler aynı zamanda düşüşte olan bir piyasada yatırımcıların, fiyatların dip seviyeye ulaştığını düşündükleri anda pozisyon açmalarına da olanak tanır.

Zarar durdur limit emri

Zarar durdur limit emri, zarar durdur ve limit emirlerinin özelliklerini birleştiren bir emirdir. Zarar durdur fiyatına ulaşıldığında, emir bir limit emrine dönüşür ve yalnızca belirli bir fiyat (veya daha iyi) üzerinden gerçekleştirilir. Tüm limit emirlerinde olduğu gibi, eğer menkul kıymetin fiyatı belirtilen limit fiyatına ulaşmazsa emir gerçekleşmeyebilir.

Takip eden zarar durdur emri

Takip eden zarar durdur emri ya da trailing stop emri, zamanla hareket eden bir tetikleyici fiyat belirleyen zarar durdur parametresine sahip bir emirdir. Bu parametre, bir yüzdelik değişim ya da belirli bir artış (veya azalış) miktarı olarak girilir. Takip eden zarar durdur satış emirleri, bir hisse fiyatı yükseldikçe kârı maksimize etmek ve fiyat düştüğünde zararı sınırlamak amacıyla kullanılır.

Örneğin, bir yatırımcı ABC hissesini 100 liradan aldıktan sonra, 10 lira takip mesafesi olan bir takip eden zarar durdur emri girerse, bu zarar durdur fiyatı 90 lira olarak belirlenir. Hisse 100 liradan yukarı çıkmazsa ve 90 liraya düşerse, emir piyasa emri olarak devreye girer. Ancak hisse 150 liraya kadar yükselirse, zarar durdur fiyatı 140 liraya güncellenir. Daha sonra hisse 140 liraya düştüğünde, emir bir piyasa satışı olarak gerçekleşir.

Takip eden zarar durdur limit emri

Takip eden zarar durdur limit emri, takip eden zarar durdur emrine benzer; ancak tetikleme gerçekleştiğinde emir piyasa emri değil, limit emri olarak işleme alınır.

İngilizce karşılıklar

Finans dünyasının dinamik yapısı ve borsaların ve katılımcıların birçok ülkede birbirine bağlı olması sebebiyle, finans terimlerin bir çoğu İngilizce karşılıklarıyla da kullanılmaktadır.

İngilizce	Kısaltma (İng.)	Türkçe	Kısaltma (Tür.)
Fill or Kill	FOK	Gerçekleşmezse İptal Et	GİE
All or None	AON	Hepsi ya da Hiçbiri	HYH
Good For Day (day order)	GFD	Günlük emir	GÜN
Good-til-cancelled	GTC	İptale kadar geçerli	İKG
Immediate or cancel	IOC	Hemen ya da iptal et	HYI
Market on close	MOC	Açılışta piyasa emri	APE
Market on open	MOO	Kapanışta piyasa emri	KPE
Limit on open	LOO	Açılışta limit emri	ALE
Limit on close	LOC	Kapanışta limit emri	KLE
Stop loss	*	Zararı durdur	*
Trailing stop loss	*	Takip eden zarar durdur	*