Erdelan

1850'de Tarihi Erdelan Prensliği ve günüz Kürdistan Eyaletinin karşılaştırılmış hali. (kırmızıı kesik çizgiler Kürdistan eyaleti, yeşil kesik çizgiler Ardelan Prensliği.)

Erdelan veya Ardelan (1169–1867) 698 yıl gibi uzun süre hüküm sürmüş, Senendec merkezli bir Kürt prensliğidir, 1867 yılında Kaçar Hanedanlığı tarafından yıkılmıştır. Ardalan ismi ayrıca hanedanlığa isim veren ailenin de adıdır. Erdalan ailesi Kuzey-batı İran'da varlığını sürdürmüş Ardelan Aşireti'ne mensuptur. Aile günümüzde Senendec ve çevresinde yaşamını sürdürmeye devam etmektedir. Erdelan ailesi, merkezi Diyarbakır olan Mervânî aşiretinden olduklarını iddia etmektedirler.

Tarih

Şeref Han'ın eseri olan Şerefname kayıtlarına göre, aşiretin en eski lideri, Bawa Ardelan, Ahmed bin Mervan'ın soyundan ve Mervan, Diyarbakır sultanıdır. Ardelan beyliğinin Senendec hükümdarlıklarının tam olarak ne zaman başladiği bilinmese de, 14. yüzyılları olabileceğini tahmin ediliyor, çünkü önceleri merkezleri Şehrizor iken daha sonra Senendec olmuştur.
Safeviler dönemine kadar Ardelan bağimsiz bir devlet olmuştu. Ancak Osmanlı-Safevi savaşları sırasında Ardelan tam bir odak noktasıydı ve bu çarpişmalardan çok etkilendi. Hanedan 698 yıl yaşadıktan sonra Nasıreddin Şah döneminde yıkıldı.

Gorani Ardelan

Ardelan'ın resmi dini Yarsan idi (Ehl-i Hak Kürt Aleviliği), bu sebeple din Gorani lehçesine bağlıydı çünkü Yarsan inancına bağlı olanların ibadet deyişlerinde kullandıkları dil şiirsel yapisindan ötürü Gorani lehçesiydi. Yarsan inancı yayıldıkça Gorani lehçesi de yayıldı, özellikle yoksul kesimin içinde. Yarsan edebiyatçıları sadece Gorani lehçesinde eserler verdi. Bu şair ve yazarlardan Baba Yadigar (8. yüzyıl), Mela Perişhani (14.yüzyıl), Mevlevi Kurd (1806-1882), Mesture Erdelan gibi Goranice eserler verdiler. Ardelan beyliğinde edebiyata müzikte eşlik etti. Çünkü müzik Yarsan inancında ayrılmaz bir figürdür. İbadetin bir parçasıdır.

Kaynakça Listesi

1. Nikitine, Basil, Les Kurdes, Paris, 1956.
2. Nebez, Jamal, The Kurdish Language from Oral Tradition to Written Language, 2000
3. Sharaf-al-Din Khan Bedlisi, Sharafnama, translated by F.B. Charmoy, St. Petesburg, 1868–75, vol. II, pp. 106–107. Also see