Etrüsk alfabesi
Etrüsk alfabesi Etrüskler tarafından, İtalya'nın orta ve kuzey bölümlerinde, dillerini yazıya geçirmek için MÖ 700 ve MS 100 yılları arasında kullanıldı .
Etrüsk alfabesi , Güney İtalya'daki Yunan kolonilerinde kullanılan ve Batı Yunan alfabesi olarak adlandırılan "batı" tipi Eğriboz alfabesinden türemiştir. Latin alfabesi de dahil olmak üzere, ondan (veya onunla aynı anda) türetilen birkaç Eski İtalyan yazı stili bulunmaktadır.
Kökenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Etrüsk alfabesi, Euboean Rumlarının İtalya'daki ilk kolonilerinde, Pithekoussai adasında ve Campania'daki Cumae şehrinde kullandıkları Euboean alfabesinin bir uyarlaması olarak ortaya çıkmıştır.[1] Batı alfabelerinde X, [ks] şeklinde seslendiriliyordu. Ψ ise anlamına gelirdi. Etrüsk dilinde ise X, [s] olarak Ψ de [kχ] şeklinde okunurrdu.
Bilinen en eski Etrüsk abecedariumu, Marsiliana'da (Grosseto yakınlarında, Toskana) bulunan, 8.8 × 5 cm ölçülerinde fildişi bir balmumu tabletin çerçevesine yazılmıştır. Yaklaşık MÖ 700'den kalmadır ve digamma , san ve qoppa dahil olmak üzere Yunan alfabesinin çağdaş biçimlerine karşılık gelen 26 harfi listeler, ancak o sırada henüz eklenmemiş olan omega yer almaz.
Harfler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Fenike sembolleri | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Batı Yunancası | 
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| Antik Yunancada telaffuzu | [a] | [b] | [g] | [d] | [e] | [w] | [dz]~[z]~[zd] | [h] | [tʰ] | [i] | [k] | [l] | [m] | [n] | [ks] | [o] | [p] | [ts]~[s] | [k] | [r] | [s] | [t] | [u] | [ks] | [pʰ] | [kʰ] | |
| Eski İtalyanca | 𐌀 | 𐌁 | 𐌂 | 𐌃 | 𐌄 | 𐌅 | 𐌆 | 𐌇 | 𐌈 | 𐌉 | 𐌊 | 𐌋 | 𐌌 | 𐌍 | 𐌎 | 𐌏 | 𐌐 | 𐌑 | 𐌒 | 𐌓 | 𐌔 | 𐌕 | 𐌖 | 𐌗 | 𐌘 | 𐌙 | 𐌚 |
| Marsilyalı Tabletleri | |||||||||||||||||||||||||||
| Neo-Etrüsk | |||||||||||||||||||||||||||
| transliterasyon | a | b | c | d | e | v | z | h | θ | i | k | l | m | n | s᫈ | o | p | ś (σ́) | q | r | s | t | u | x | φ | ψ | f |
| Approx. pron. | a | — | k | — | e | w | ts | h | th | i | k | l | m | n | — | — | p | ʃ, s | k | r | s, ʃ | t | u | — | ph | kh | f |
Arkaik Etrüsk ve Neo-Etrüsk harflerinin şekillerinin birkaç çeşidi vardır, farklı yerlerde ve/veya farklı dönemlerde kullanılmıştır. Özellikle, bölgeye bağlı olarak /s/ ve /ʃ/ için zıt harfler kullanılmıştır. Yukarıda, görünümü tarayıcı tarafından kullanılan yazı tipine bağlı olarak Eski İtalyancadan kabartmalarda gösterilmiştir. Bunlar soldan sağa yazılan satırlarda yönlendirilir. Ayrıca, gerçek yazıtların çoğunda olduğu gibi, sağdan sola yazılacakları şekilde gösterilen varyantların SVG görüntüleri de gösterilmiştir.[2][3]
Gelişim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Etrüsk alfabesinin arkaik formu, MÖ 8. yüzyıldaki başlangıcından MÖ 7. yüzyıla kadar pratik olarak değişmeden kaldı ve yazının yönü serbestti. Ancak MÖ 6. yüzyıldan itibaren alfabe, Etrüsk dilinin fonolojisine uyum sağlayarak gelişti ve Etrüsk dilinde var olmayan fonemleri temsil eden harfler atıldı. MÖ 400'e gelindiğinde, Etrurya'nın tamamının, çoğunlukla sağdan sola yazılan 20 harflik klasik Etrüsk alfabesini kullandığı görülüyor.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Naso, Alessandro, (Ed.) (2017). "Alphabets and language". Etruscology. Berlin, Germany: Walter de Gruyter. ss. 245-253. ISBN 978-1934078495.
- ^ The Etruscan language. Manchester: Manchester University Press. 1983. s. 64. ISBN 0719009022. OCLC 610734784.
- ^ Die Etrusker und ihre Welt. Köln: DuMont. 1992. s. 12. ISBN 3770131282. OCLC 611534598.