Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Finlandiya (Helsinki (%80), Turku (%13), Tampere (%3))[1] | ~1500 |
| Diller | |
| Din | |
Fin Yahudileri (veya Finlandiya Yahudileri), Finlandiya vatandaşı olan Yahudilere denir. Yaklaşık 1500 kişi olan Yahudi nüfusunun %80'i Helsinki'de yaşamaktadır.[1] Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi 18. yüzyılda başladı. Fin Yahudilerinin çoğu 19. yüzyılda Finlandiya'ya girmiş olan Rus askerlerinin soyundan gelir.
Finlandiya bağımsızlığını kazanmadan önce
[değiştir | kaynağı değiştir]Fin topraklarına yerleşen ilk Yahudinin Jacob Weikam olduğu rivayet edilir. Ardından 1782'de Veikkanen Rus hakimiyeti altındaki Hamina'ya yerleşti. Finlandiya bağımsızlığını ilan etmeden evvel Yahudilerin İsveç-Finlandiya Krallığı'ndaki bugünkü Finlandiya'nın dışında kalan bazı şehirlerine yerleşmelerine izin verildi. 1809'da Finlandiya Rus İmparatorluğu'nun himayesine girdi fakat buna rağmen İsveç kanunları yürürlükte kalmaya yani Yahudilerin Fin topraklarında yaşama yasağı devam etti.[2]
Finlandiya'nın özerklik döneminde (1809-1917) Rus Yahudileri Finlandiya'ya tüccar ve sanatkar olarak girdi. Prensipte Yahudilerin yerleşmesi yasak olan Finlandiya'daki Yahudilerin hemen hemen hepsi emekli Rus İmparatoru askeriydi. Bu kişiler çocukluktan başlayarak askeri okula gidip orduda en az 25 sene hizmet verdikleri için Finladiya'daki Yahudi yerleşimciler yasağı bu Yahudilere uygulanmadı. Finlandiya 1917'de bağımsızlığını kazanınca Yahudilere Fin vatandaşlarına sağlanan eşit haklar verildi.
II. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Devam Savaşı'nda (1941-1944) Nazi Almanyasıyla birlikte savaşan Finlandiya'da Yahudilere zulmedilmedi ve hatta ruhban sınıfından gelen aşırı sağcı Finlandiyalılar tarafından hoşgörüyle yaklaşıldı. Yaklaşık 300 Yahudi asker Finlandiya ordusunda yani Almanya ordularıyla birlikte savaştı.[3][4] Bu dönemin başka bir fenomeni ise sinagogların Fin orduları tarafından yönetilmesiydi.
Yaklaşık 500 mülteci Finlandiya'ya vardı ve bunların 350'si diğer ülkelere taşındı. Bunlardan 40'ı Mart 1942'de Laponya bölgesindeki Salla belediyesinde çalışmaya gönderildi. Mülteciler Haziran'da Kemijärvi'ye ardından Finlandiya körfezindeki Suursaari adasına gönderildi.
Kasım 1942'de 8 yabancı uyruklu Yahudi mülteci Nazilere teslim edildi,[5][6] 2000'de Finlandiya Başbakanı Paavo Lipponen resmi olarak özür diledi.[7] Luteran rahiplerin, baş piskoposların ve Sosyal Demokratik Parti'nin protestoları sonucu daha fazla Yahudi sürülmedi.
Yad Vashem'de (Holokost müzesi) 22 Finlandiyalı Yahudinin Fin ordusunda öldüğü kayıtlıdır.
Bugün Finlandiya Yahudi cemaati
[değiştir | kaynağı değiştir]Finlandiya'da 2010 itibarıyla yaklaşık 1500 Yahudi bulunmaktadır; bunların 1200'ü Helsinki'de, yaklaşık 200'ü Turku'da ve takribi 50'si Tampere'dedir.[1] Fin toplumuyla entegre olan Yahudiler hemen hemen her meslekte görev almaktadır. Yahudilerin çoğu tüzel şirketlerde işçi ya da özel iş sahibidir.[1]
Çoğu Fin Yahudisinin anadili İsveççe veya Fince'dir. Cemaatte ayrıca Yidiş, Almanca, Rusça ve İbranice de konuşulur. Diğer etnik gruplar gibi Yahudiler de Etnik İlişkiler Danışma Heyeti'nde (ETNO) temsil edilirler.
Helsinki Sinagogu ve Turku Sinagogu olmak üzere cemaatin iki sinagogu ve Helsinki'de bir Chabad merkezi vardır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;jch-historyisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Jewish Heritage Europe - Finland". 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010.
- ^ Vuonokari, Jews in Finland During the Second World War 10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Suomen juutalaiset sotaveteraanit saivat muistopaaden 12 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. MTV3. 2002-04-28. Retrieved 2010-02-26.(Fince)
- ^ Dr. Georg Kollman, Frans Olof Kollman, Mother of Frans Kollman (? Mrs Kollman ?), Hans Eduard Szubilski, Heinrich Huppert, Kurt Huppert, Hans Robert Martin Korn ( who had been a volunteer in the 1939 winter war ), + ? from The Holocaust by Martin Gilbert, pg. 534, 715 isbn 0-03-062416-9 (1985).
- ^ Cohen, William B. and Jörgen Svensson (1995). Finland and the Holocaust 25 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Holocaust and Genocide Studies 9(1):70-93.
- ^ Jews in Finland During the Second World War 10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Tuulikki Vuonokari (2003): University of Tampere 12 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. website. Retrieved 03 August 2006.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Jewish Community of Helsinki 9 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Chabad Lubavitch of Finland 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- What's in it for non-Christians, thisisFINLAND 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- An essay about Jews in Finland during WWII10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.