Göreme'deki kiliseler listesi

Göreme'deki kiliseler listesi, Türkiye'deki Nevşehir ilinin bir ilçesi olan Göreme'de bulunan ve erken Hristiyanlık döneminden itibaren inşa edilen kaya oyma kiliseleri kapsamaktadır.^[1]^[2]

Geç Miyosen dönemde Afro-Arap levhasının Avrasya levhasına yakınlaşmasıyla başlayan tektonik hareketler, son 10 milyon yılda Kapadokya bölgesinde yoğun volkanik aktiviteye yol açmıştır. Bu süreçte yaklaşık 20.000 km²'lik alanda ignimbirit, volkanik kül ve lav akıntılarından oluşan volkano-sedimanter katmanlar oluşmuştur. Nevşehir çevresindeki peribacaları, vadiler ve yeraltı şehirlerini şekillendiren bu yumuşak tüf tabakası, erozyonla ikonik formlar kazanmış; bölge halkları ise bu kolay işlenebilir kayaları ev, manastır ve kilise oymak için kullanmıştır.^[2]

Bölge, Roma baskısından kaçan erken Hristiyanlar için sığınak ve manastır merkezi olmuştur. 4. yüzyılda Kayserili Aziz Basil'in öğretileriyle münzevi hayattan topluluk yaşamına geçiş hızlanmış, tüf kayalara ibadethaneler oyulmuştur.^[2]

Bölgedeki sanat tarihi, Bizans döneminin evrimini yansıtmaktadır. 726-843 yılları arasındaki İkonoklazm döneminde figüratif sanat yasaklanmış; süslemeler haç ve geometrik motiflerle sınırlı kalmıştır. Bu dönemin ardından, özellikle 10. ve 11. yüzyıllarda oyulan kiliseler, İncil sahnelerini betimleyen zengin fresklerle Bizans sanatının seçkin örneklerini sunmuştur.^[1]

Göreme Örenyeri'ndeki Kiliseler

Tokalı Kilise

Bölgenin en büyük kaya kilisesidir ve ören yeri girişine yakın konumdadır. 10. yüzyıl sonu ile 11. yüzyıl başına tarihlenir. Dört mekândan oluşur: Tek nefli Eski Kilise, Yeni Kilise, alt kilise ve yan şapel. Fresklerde Afganistan'dan getirilen lapis lazuli kullanılarak canlı mavi tonlar elde edilmiştir.^[3] İsa'nın hayatı kronolojik sırayla betimlenmiştir.

Elmalı Kilise

11. yüzyıl ortalarına tarihlenir; dokuz kubbeli, dört sütunlu ve kapalı Yunan haçı planlıdır. Adını bir freskteki elma tasvirinden veya çevresindeki elma bahçesinden aldığı düşünülür. Canlı renkli fresklerinde "Vaftiz", "Başkalaşım" ve "Çarmıha Gerilme" sahneleri öne çıkar.

Azize Barbara Kilisesi

Elmalı Kilise'nin arkasında yer alır ve 11. yüzyıl sonuna tarihlenir. Figüratif fresk yerine aşı boyasıyla çizilmiş geometrik motifler, haçlar, mitolojik hayvanlar ve askeri aziz tasvirleri bulunur. İkonoklazm etkisi taşıdığı kabul edilir.

Yılanlı Kilise

Dikdörtgen planlı ve beşik tonozludur. Adını Aziz George ile Aziz Theodore'un ejderha ile savaş sahnesinden alır. En dikkat çekici fresk, münzevi Aziz Onuphrius'tur.

Karanlık Kilise

Az ışık alması nedeniyle freskleri mükemmel korunmuştur. 11. yüzyıl sonuna tarihlenir ve manastır kompleksidir. Restorasyonda ortaya çıkan sahneler Kapadokya sanatının zirvesidir.^[4]

Çarıklı Kilise

12. yüzyıl sonu veya 13. yüzyıl başına tarihlenir. Adını göğe yükseliş sahnesindeki ayak izlerinden alır. Kapalı Yunan haçı planlıdır; fresk detayları diğer kiliselerden ayrılır.

Göreme Açık Hava Müzesi Dışındaki Kiliseler

Göreme'nin vadilerinde (Zemi, Kılıçlar, Güllüdere vb.) ve merkezinde yer alan bu kiliseler müze sınırları dışındadır.

Saklı Kilise (Aziz Aya Lonnes Kilisesi)

Zemi Vadisi'nde yer alır. 1957'de tesadüfen keşfedildiği için "Saklı" adını almıştır. Enlemesine dikdörtgen planlıdır; freskleri bez sıva üzerindedir ve 11. yüzyıla tarihlenir.

Kılıçlar Kilisesi

Kılıçlar Vadisi'nde bulunur. 10. yüzyıla tarihlenir; dört sütunlu kapalı haç planlıdır. Zengin fresk siklusuyla dikkat çeker.

El Nazar Kilisesi

Zemi Vadisi'nde tek başına bir peribacası içindedir. "T" planlıdır; 10. yüzyıl sonuna tarihlenir ve restorasyon geçirmiştir.

Durmuş Kadir Kilisesi

Göreme merkezinde yer alır. Adını eski sahibinden alır. Üç nefli bazilika planlıdır; fresk yerine taş kabartmalar vardır ve Göreme'nin en eskilerindendir (6.-7. yüzyıl).

Yusuf Koç Kilisesi (Aziz Theodorus Kilisesi)

Merkeze yakın özel mülktedir. Haç planlı ve iki apsislidir; freskleri iyi korunmuştur.

Göreme ve yakın çevresindeki diğer kiliseler

El Nazar Kilisesi
Kızlar Manastırı (“Rahibeler Manastırı”)
Ayvalı Manastırı (eski adıyla Aziz Yahya Kilisesi, ayrıca Aziz Ioannes veya San Giovanni Kilisesi olarak bilinir)
Direkli Kilise (Göreme Örenyeri içinde)
Aziz Basil Kilisesi (Aziz Basil Şapeli)
Azize Katerina Kilisesi (Azize Katerina Şapeli)
Kılıçlar Kilisesi (Bakire Meryem Kilisesi)
Pantokrator Kilisesi
Üzümlü Kilise (Aziz Nichitas Şapeli, Kızılçukur Vadisi'nde)
Üç Haçlı Kilise (Güllüdere Vadisi'nde)
Haçlı Kilise (Aziz Agathangelus Kilisesi, Güllüdere Vadisi'nde)
Aynalı Kilise (Theotokos'a adanmış, ayrıca Hagios Georgios Ioannes Kilisesi olarak bilinir)

Ayrıca bakınız

Göreme Örenyeri

Kaynakça

^ ^a ^b "Göreme Örenyeri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı - Müzeler Genel Müdürlüğü. 15 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.
^ ^a ^b ^c "Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia" (İngilizce). UNESCO World Heritage Centre. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.
^ "Tokalı Church Conservation Project". World Monuments Fund. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.
^ Jolivet-Lévy, Catherine (1991). Les églises byzantines de Cappadoce : le programme iconographique de l'abside et de ses abords (Fransızca). Paris: Editions du CNRS. ISBN 978-2-222-04451-2.

[:0-1] "Göreme Örenyeri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı - Müzeler Genel Müdürlüğü. 15 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.

[UNESCO-2] "Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia" (İngilizce). UNESCO World Heritage Centre. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.

[3] "Tokalı Church Conservation Project". World Monuments Fund. Erişim tarihi: 17 Aralık 2025.

[Jolivet-4] Jolivet-Lévy, Catherine (1991). Les églises byzantines de Cappadoce : le programme iconographique de l'abside et de ses abords (Fransızca). Paris: Editions du CNRS. ISBN 978-2-222-04451-2.

[1]

[2]

[3]

[4]