Galiesgar Kamal
Galiesgar Kamal Ğaliäsğar Kamal Галиәсгар Камал | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 6 Ocak 1879 Kazan, Kazan Guberniyası, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 16 Haziran 1933 (54 yaşında) Kazan, Tatar ÖSSC, Sovyetler Birliği |
| Meslek | Oyun yazarı, öykücü, oyuncu, yönetmen, gazeteci |
Galiesgar Kamal (Tatarca tam adı Ğaliäsğar Ğaliäkbär ulı Kamaletdinov; 6 Ocak 1879 - 16 Haziran 1933), Tatar yazar.
Tatar edebiyat tarihinde özellikle tiyatro alanında yenileşme ve modernizmin öncülüğünü yapmış bir yazardır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği dönemi Tataristan Cumhuriyeti'nde de eserleri en çok basılan yazarlardan biridir.[1] Günümüzde Tatar Akademi Tiyatrosu, Tatar tiyatrosunun kurucusu olarak kabul edilen Galiesgar Kamal'ın adını taşımaktadır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]6 Ocak 1879'da[2] Kazan'da doğdu. Babası Sikirten köyünden Aliekber Kamaletdinov, annesi Masra köyünden Mevgıyze Hanım'dır.
Eğitim hayatına Osmaniye ve Halidiye Medreselerinde başladıktan sonra Muhammediye Medresesine ve onun yanındaki Rus okuluna devam etti. Öğrencilik yıllarında okuduğu Tatar yazarları Musa Akyiğitzade, Zahir Bigiyev ve Kayyum Nasırî'nin eserleriyle İsmail Gaspıralı'nın Tercüman gazetesi edebiyata olan ilgisini artırdı.[1] Yaz aylarında babası ile tüm Rusya ve yabancı ülkelerden tüccarların gelerek mallarını sattıkları Mekerce Fuarı'na giderek pek çok esnafın günlük yaşamlarını ve sıkıntılarını yakından gözlemleme imkânı buldu. Mekerce'de bulunduğu sırada oyun yazma hevesi doğdu. Kazan'a döndükten sonra tiyatro ile ilgilendi.[3]
İlk eseri Behitsiz Yiğit 1899 yılında basıldı. Onu, aynı yıl yayımlanan Üç Bedbehit takip etti. Klasik Rus eserleri ile Osmanlı tiyatro yazarlarının eserlerini Tatarcaya tercüme etti. Tiyatro ile uğraşmasını onaylamadıklar ailesi onu Sadık Hacı Heybulin adlı tüccarın kızı Bibigayşe ile evlendirdi ve din ile ilgili kitapların satılacağı bir kitabevi açmasına karar verdiler.[3] Galiesgar Kamal, 1901 yılında Maarif isimli kitabevini açtı. Bu kiapevi sanatsal faaliyetleri için bir basamak oldu. Bir süre sonra kitabevini farklı yayınlarla zenginleştirmek için İstanbul'a gitti. Namık Kemal başta olmak üzere ilerici yazarlarla tanıştı; eserlerini toplayıp okuyucularla buluşturmak üzere kitabevine getirdi.
Galiesgar Kamal, Kazan'a döndükten sonra Terakki isimli bir gazete çıkardı ve Maarif Kitabevi aracılığıyla öğrenciler arasında dağıtılmasını sağladı. 1905 yılı ihtilalinden sonra Sosyal-Demokrat Partinin çıkardığı broşürler ve bildiriler yine Maarif Kitabevi tarafından basılarak Kazan'ın bütün medreselerinde dağıtıldı. Bu ilk deneyimin ardından 1906'da bir Kazan mollası ile Azat isimli gazeteyi çıkarmaya başladı. Azat, mahkeme kararıyla kapatıldıysa da Aliasgar Azat Halık ismiyle yayını sürdürdü ve gazet, sol görüşlü bir yayın kimliğini kazandı. 15. sayıdaki baş makalesi nedeneiyle hakkında Galiesgar Kamal hakkında dava açıldı, gazetenin kapatılmasına ve kedisinin bir ay hapis cezası almasına karar verildi. Para cezası ödeyerek hapisten kurtulan Galiesgar Kamal, gazetesi kapanınca Kazan Muhbiri gazetesinde yazmaya başladıysa da gazete yönetimi ile anlaşmazlığı düştü ve Hâdi Maksudi tarafından çıkarılan Yıldız gazetesine geçti.
1908'de Abdullah Tukay ile birlikte Yeşin, onun kapatılmasından sonra Yalt-Yult isimli mizah dergisini çıkardı. Mizah yazıları yazmanın yanı sıra karikatürler çizdi. Bu dergiler yoluyla daha geniş kitlelere ulaştı. Bu dergilerin yayını, mevcut yönetimi ve sosyal yapıyı eleştiren yazılar üzerine durduruldu. Bunun üzerine Galiesgar Kamal, Yıldız gazetesine geçti. Maarif Kitabevi'nden tamamen ayrılıp sadece oyun yazarlığı ile uğraşmaya başladı.
Namık Kemal'in Kızganıç Bala adıyla 1900 yılında Tatarcaya tercüme ettiği Zavallı Çocuk piyesi, yüksek öğrenimde okuyan Tatar gençleri tarafonıdan 1906 yılında sahneye kondu. Galiesgar Kamal, bu piyesin tertip edilmesiyle bizzat ilgilenmiştir. Piyesin afişlerini de kendi elleriyle hazırladı. Eser, Tatarcaya tercüme edilen bir başka Türkçe oyun olan Gıyşık Belası isimli oyun ile beraber, sahneye konan ilk Tatarca oyun oldu.
Yazar 1905'ten sonra, Behitsiz Yigit ve Üç Bedbehit'i yeni bir yaklaşım ve teknikle yeniden yazdı. 1908'de ilk komedisi Birinçi Teatr’ı ve 1909’da Bülek Üçin’i kaleme aldı. Ardından 1910 yılında Uynaş isimli dramasını yazdı ve eser Seyyar tiyatro topluluğu tarafından Galiesgar Kamal’ın rejisörlüğünde oynandı. O yıl, Galiesgar Kamal'ın kardeşi Abdullah Kamal da Seyyar topluluğu ile sahneye çıkarak oyunculluğa başladı.
Galiesgar Kamal 1911 yılında Yıldız dergisinin muhabiri olarak İstanbul'a gitti, gazetesine Balkan Savaşları ile ilgili yazılar gönderdi. Ancak çok sert geçen kış nedeniyle hastalandı ve felç geçirdi. Kazan'a geri döndükten sonra uzun süre tedavi gördü.[3]
Ekim Devrimi'nden sonra Eş, Eşçi, Kızıl, Köreşçi gibi komünist gazetelerde çalışarak şiirler yazdı.[1] 1918 yılında ilk Sovyet Tatar Tiyatrosu’nun kurulmasıyla birlikte, bu tiyatro tarafından düzenlenen etkinliklerin, sosyalizmin sözcülüğünü yapması için gerekli alt yapıyı sağlama işini üstlendi.[3] Oyunlar yazmaya ve tercümeye devam etti. Ayrıca Tatar edebiyat tarihinde folklordan yararlanılarak hazırlanmış ilk libretto olan "Kursın, balam, bu kala"'yı yazdı.[3] Kendisi de zaman zaman küçük rollerde oynadı.[1]
Eşi Bibigayşe'yi 1918'de kaybetti. Altı çocuk sahibi olduğu bu evliliğin ardından ikinci evliliğini Esma Hanım ile yaptı ve bu evlilikten de dört çocuk sahibi oldu. Çocuklarından dördünü çocuk yaşta kaybetmiş, üç oğlu da gençliklerinde savaşta ölmüşlerdir.[3]
Galiesgar Kamal, 16 Haziran 1933'te Kazan yakınlarında öldü.
Oyunları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Behitsiz İgit (Bahtsız Yiğit, Kazan 1900; 1907'de genişletilerek beş perdelik bir drama haline getirildi)
- Kızganıç Bala (Zavallı Çocuk, Kazan 1900; ilk olarak Bahçesaray'da [1901], daha sonra Kazan ve Azerbaycan'da sahneye konuldu)
- Öç Bedbehit (Üç Bedbaht, Kazan 1900)
- Birinçi Tiatr (Birinci Tiyatro, Kazan 1908
- Bülek Öçin (Hediye için, Kazan 1909)
- Bankrot (İflas, Kazan 1912)
- Deccal (Kazan 1912)
- Kayniş (Kayınço, Kazan 1913)
- Biznin Şehernin Sirleri (Bizim Şehrin Sırları, Kazan 1913)
- Öylenem ... Niköylendim (Evleneyim ... Niye evlendim, Kazan 1915)
- Köndeş (Kuma, Kazan 1918)
- Hafizalam İrkem (Kazan 1929)
- Öç Tormış (Üç hayat, Kazan 1933)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Türkoğlu, İsmail. "KEMAL, Aliasker". Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 25, Yıl 2002. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
- ^ "Tatar gimnazyumu". 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ a b c d e f Akı, Serap Karakılıç. "Aliasgar Kemal'in tiyatro eserlerinde dil ve üslup". Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktor Tezi. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
