Lingua franca
Lingua franca veya geçer dil,[1][2] ortak bir dili veya lehçeyi paylaşmayan insanların birbiriyle iletişim kurmak için kullandığı ortak dildir.[3] Lingua francalar insan tarihi boyunca, ticari, kültürel, dinî, yönetimsel veya diplomatik gereklilikler dolayısı ile gelişmiş, farklı milletlere mensup bilim insanları ve akademisyenler arasındaki iletişimi sağlamak için de kullanılmıştır.[4][5]
Terimin ismi Orta Çağ'da denizciler ve tüccarlar tarafından 11. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar konuşulmuş, Latin dili bazlı bir pidgin olan Akdeniz Lingua Francası'ndan (Sabir) almıştır ve lingua franca, İtalyancada Frenk dili anlamına gelmektedir.[6] Eğer bir dil belli bir bölgede yaşayan farklı gruplar yerine tüm dünya çapında geçer dil statüsüne sahip ise dünya dili olarak adlandırılır.
Örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Lingua francalar antik çağlardan beri var olmuştur. Latince ve Koini Yunancası, Roma İmparatorluğu ile Helen kültüründe geçer dil statüsünde konuşulmuştur. Akadca ve Aramice de Orta Doğu'da eski zamanlarda geçer dil olmuştur.[7][8]
.svg)
Birleşik Krallık'ın kolonicilik yolu ile dünyanın büyük bir kısmını kontrolü altına alması, bu bölgelerde İngilizcenin yönetimde kullanılmasına yol açmıştır. Bunun sonucunda kolonicilik dönemi bitmesine rağmen, pek çok yüksek etnik ve dilsel çeşitliliğe sahip eski koloni ülkesi İngilizceyi resmî dilleri olarak benimsemiştir. İngilizce aynı zamanda günümüzde bir dünya dilidir. Fransızca da benzer bir şekilde Fransız ve Belçika koloniciliği yolu ile günümüzde hâlâ Batı ve Orta Afrika ülkelerinde geçer dildir ve resmî statüye sahiptir.
Eskiden Rus İmparatorluğu veya Sovyetler Birliği'nin bir parçası olmuş veya etkisi altında kalmış Kafkaslar, Orta ve Doğu Avrupa ile Orta Asya gibi bölgelerde Rusça hâlâ bir lingua francadır.[9]
Hindustânî (Hintçe-Urduca) ise Pakistan ve Kuzey Hindistan'da lingua francadır.[10][Şahsen yayımlanan kaynaklar?][11][sayfa belirt] Özellikle Arunaçel Pradeş gibi etnik açıdan yüksek çeşitlilik gösteren bölgelerde de Hintçe, toplumun %90'ı tarafından anadilleri olmamasına rağmen konuşulur.[12][13] Malaycanın bir varyantı olan Endonezce, Cavacanın ülkede daha çok konuşanı bulunmasına rağmen Endonezya'nın tek resmî dilidir. Türkçe, Osmanlı idaresi boyunca Anadolu ve Balkanlar başta olmak üzere Osmanlı topraklarında lingua franca görevi görmüştür.[14][15][16] Farsça ise İran'da bulunan çeşitli azınlıklar arasında iletişimin sağlanmasında rol oynar.
Svahili Doğu Afrika'daki Bantular arasında 18. yüzyıl civarında yayılmış, kolonicilerin bu dili yönetim dili seçmesi ile de güçlenerek bölgede geçer dil statüsünü korumuştur.[17] Hausa dili de Batı Afrika ve Kuzey Nijerya'daki çeşitli farklı etnik gruplara mensup bireylerin birbirleri ile iletişimine olanak tanıdığı için bir lingua franca olarak nitelendirilebilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Yağcıoğlu, Semiramis (2005). "Dil asla masum değildir" (PDF). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7 (2). s. 138. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)28 Şubat 2013.
- ^ Demircan, Ömer (2012). "Dilbilim Sözlüğü 2: Düzçeviri yoluyla terimsel sığlama ve yanlışlari". Türk Dili Dergisi. 25 (148). 27 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi28 Şubat 2013.
- ^ "Kelimenin anlamı hakkında Özdemir İnce'nin makalesi". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2007.
- ^ Nye, Mary Jo (2016). "Speaking in Tongues: Science's centuries-long hunt for a common language". Distillations. 2 (1). ss. 40-43. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Mart 2018.
- ^ Gordin, Michael D. (2015). Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 9780226000299.
- ^ "lingua franca." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Ostler, 2005 pp. 38–40
- ^ Ostler, 2010 pp. 163–167
- ^ "Department for General Assembly and Conference Management – What are the official languages of the United Nations?". United Nations. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2008.
- ^ Mohammad Tahsin Siddiqi (1994), Hindustani-English code-mixing in modern literary texts, University of Wisconsin,
... Hindustani is the lingua franca of both India and Pakistan ...
- ^ Lydia Mihelič Pulsipher; Alex Pulsipher; Holly M. Hapke (2005), World Regional Geography: Global Patterns, Local Lives, Macmillan, ISBN 0-7167-1904-5,
... By the time of British colonialism, Hindustani was the lingua franca of all of northern India and what is today Pakistan ...
- ^ Chandra, Abhimanyu (22 August 2014). "How Hindi Became the Language of Choice in Arunachal Pradesh." 21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Scroll.in. Retrieved 12 March 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2019.
- ^ Tuncer, A. Selim (24 Ocak 2012). "Türkçe bir 'lingua franca'dır". 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021.
- ^ İNCE, Özdemir. "Bir 'Lingua Franca' olarak Türkçe". Hürriyet. 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021.
- ^ "Language use in the Ottoman Empire and its problems, 1299-1923". archive.vn. 24 Aralık 2012. 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2021.
- ^ "Swahili language". Encyclopædia Britannica. 27 Ağustos 2014. 23 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2019.
