Gezici kütüphane

Gezici kütüphane, çoğu yabancı kaynaklarda bookmobile, travelling library veya mobile library olarak Türkçe kaynaklarda ise mobil kütüphane veya tekerlekli kütüphane olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu kütüphaneler bir halk kütüphanesi gibi durağan olmayıp hareket içinde bir araçla faaliyet gösteren halk kütüphanesine bağlı kurumlardır. Halk kütüphanesini kullanmak isteyip de birtakım sebeplerden dolayı (mesafe, sosyal izolasyon, maddiyat, özel durumu olan kullanıcı) kurumdan yararlanamayan bölge insanına hizmet vermektedir. Hizmetleri kapsamında bilgi ve iletişim teknolojilerinden de yararlanmaktadır. Bu hizmetler aynı zamanda bölge insanına kütüphane kurumunu tanıtmayı amaçlamaktadır.

Her bölgeye her köye her mahalleye kütüphane açılamayacağı için gezici kütüphaneler önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü merkez bölgedeki bir birey; köy, kasabadaki bireylerden daha fazla eser erişimi imkanına sahiptir. Gezici kütüphaneler bu tür eşitsizliklerin önüne geçmek için bu insanlara her eser koleksiyonlarının ulaşması imkanını sağlamaktadır.

Tarihçe

Gezici kütüphanelerin ilk adımları Türkiye’de Nevşehir ve Niğde illerinde at ve eşek sırtında faaliyete başlamıştır. Bu konu üzerine olan çalışmalar resmi bir şekilde Cumhuriyet’in kuruluşu ile başlamıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra eğitim ve öğretim ile ilgili rapor veren John Dewey’in gezici kütüphanelerle ilgili düşünceleri bir hayli ilgi çekmiştir. John Dewey’in gezici kütüphane ile ilgili raporu şu şekildedir: Eğitim ve öğretim gören çocukların ulaşabileceği yerlerde kitap olmadığından dolayı okumalarına katkı sağlamak amacıyla Telif ve Tercüme Dairesine bir gezici kütüphane eklenmesi ve çocukların yararlanabileceği konularda belli sayıda kitapları bir araya getirerek kitaplara ulaşamayan okullara gönderilerek ulaşması tavsiye edilmiştir.

Gezici Kütüphane Türleri

  Gezici kütüphaneler hizmet sunulan kitlenin türü, dağıtım sağlayan aracın özellikleri, hizmetin sunuluş biçimi ve bu hizmeti sunan Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimi almış bilgi profesyoneline göre de gezici kütüphaneler türlere ayrılır:

• Motorlu Gezici Kütüphanesi
• Çocuk Gezici Kütüphanesi
• Bisiklet Gezici Kütüphanesi
• Tren Gezici Kütüphanesi
• Bot, Tekne, Gemi Gezici Kütüphanesi
• Depo ve İstasyon Gezici Kütüphanesi
• Sezonluk, Mevsimlik Gezici Kütüphane şeklinde türler bulunmaktadır.

Motorlu Gezici Kütüphane

1915 yılında önce insanlar gezici kütüphanelerle yalnızca kitaplar için yararlanıyorlardı. 1915 yılından itibaren motorlu araçların kullanılmasıyla birlikte yalnızca kitaplar için değil içine girip iç mekandan yararlanabileceği hizmet alanı olabilmiş ve bu tür gezici kütüphaneler artış göstermiştir. İnsanların yararlanabilmesi gereksinimlerini karşılayabilmesi için hizmet vermeye başlamıştır. Bu hizmetler: okuma, ödünç alma, kaynak tarama hizmetleridir. Bu hizmetlerin yanı sıra kültürel gelişime ve teknoloji kullanımı hizmet vermektedir.

Çocuk Gezici Kütüphane

Bu kütüphane türü adından da anlaşılacağı üzere merkezde bulunana gidemeyen çocukların kütüphane olanaklarından geri kalmaması kullanım alışkanlıklarını kazanmayı ileriye taşımak geliştirmek için planlanmış ve düzenlenmiş hareket halindeki kütüphane türüdür. Bu kütüphaneyi sadece gezici kütüphane başlığından ayıran amacı ve verdiği hizmetin çocuğa yönelik olması ve kullanıcısının yalnızca çocuk olmasıdır. Kütüphane iç mekan tasarımı çocuk hayal dünyasına çocuğa hitap edecek şekilde tasarlanmalıdır.

Bisiklet Gezici Kütüphane

Bu kütüphaneler yalnızca kitap taşıma işlevi görmektedir. Daha küçük miktarda koleksiyonu yakın mesafelere ulaştırmak amacıyla bisikletten yararlanılır. Kitapları bisikletin arkasına doğrudan takılan ya da çekici ile bağlanan kasa, sele veya römork ile taşıyan bir kütüphanedir. Daha çok yerleşim yerlerinin yakın bölgelerine, küçük ve özel gruplara kitap ulaştırmayı kütüphane kurumunu tanıtmayı amaçlamaktadır.

Tren Gezici Kütüphane

Bu kütüphaneler daha çok uzun yolculuk yapılan trenlerden tasarlanmaktadır. Gezi amaçlı rotalar üzerinde faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Trenin bütün bir vagonu kütüphane şeklinde tasarlanmakta kitaplıklar bulunmaktadır.

Bot/Tekne/Gemi Gezici Kütüphanesi

Bu tür kütüphanelerin yaygın olduğu yerler daha çok deniz, nehir, göl taşımacılığının ve yerleşimin adalar üzerinde olduğu yerlerde görülmektedir. Tekne, gemi, bot ve kayık üzerinde hizmet vermektedir. Bu tür hizmetler araçların boyutlarına göre farklılık gösterir.

Depo ve İstasyon Gezici Kütüphanesi

Bu tür kütüphaneler sabit mekanlarda dermesi sürekli bir şekilde değişen kütüphanelerdir. Genel olarak halk kütüphanesine bağlı oluşumlar olup haftanın belirli günlerinde kullanıcı gereksinimine göre kaynak taşıyıp depo görevlileri aracılığıyla kullanıcıya teslim edildiği yerlerdir. Bu yerlerde hizmet süresi oldukça kısa olmaktadır. İstasyon kütüphaneleri ise yolcuların yolculuk esnasında bu hizmetten yararlanabildikleri bir kütüphane türüdür. Durak noktalarında uygun bir mekanda açılmakta ve hizmet vermektedir. Bu kütüphanede depo kütüphanesi gibi halk kütüphanesi desteğiyle hizmet yürütmektedir. Bundan ayrı olarak istasyonun bağlı bulunduğu kuruluşun kendi isteği doğrultusunda hizmetleri gerçekleştirdiği türde kütüphanelerde bulunabilmektedir.

Sezonluk/Mevsimlik Gezici Kütüphane

Belli dönemlerde nüfus hareketliliğinin olduğu yerlerde insanların gereksinimlerine göre uygun koleksiyon hizmeti sunması şeklinde görev alır. Yaz mevsiminde yaylalarda, plajlarda ya da tatil yerlerinde kurulan kütüphanelerdir. Bu kütüphanelere taşınabilir(portatif) kütüphane denmektedir. İnsanların yoğun şekilde bulunduğu bölgelerde stant şeklinde kurulmuş haliyle karşımıza çıkmaktadır bu stantların amacı kütüphanelerin o bölgedeki insanlar arasında bilinirliğini ve kullanımını arttırmaktır.

Hizmet Verdiği Gruplar

• Kırsal Gruplar: Kırsal alanlardaki insanların kültürel açıdan ve teknolojik açıdan gelişmeleri için gezici kütüphaneler hizmet vermektedir.
• Kentsel Gruplar: Gezici kütüphaneler çoğu zaman kırsal alanlara hizmet vermektedir fakat bazı durumlarda kentin geri kalmış kesimlerine (kenar mahalle) sosyal etkinliklerden yararlanamayan kişilere kütüphane hizmeti sunulmaktadır ve gereksinimleri karşılanır.
• İşsizler ve Dezavantajlılar: Gezici kütüphaneler maddi durumu zayıf, bir işte çalışmayan yaşlıların hastaların ve herhangi bir engeli bulunan insanların psikolojilerini iyileştirme sosyalleşmelerine ve bir uğraş olması için imkan sunar.
• Ev Bağımlıları: Yaşlılar, sağlık sorunları olanlar ve farklı sebeplerden dolayı evde kalması zorunlu kişilere gezici kütüphaneler hizmet götürür bu hizmetler sonucu farklı alanlar doğrultusunda ve kültürel sosyal açıdan gelişimine olanak sağlar.
• Çocuklar ve Okullar: Gezici kütüphaneler eğitim alanında da faaliyet göstermektedir bu gösterilen faaliyetler çocukları fiziksel ve psikolojik açıdan olumlu yönde etkiler ve aynı zamanda çocuklara küçük yaşta kütüphane alışkanlığı kazandırmayı amaçlar. Gezici kütüphanelerin verdiği hizmetler çoğunlukla kitaplara ve kütüphane etkinliklerine ulaşamayan çocuklar için hizmet vermektedir.