Hacı Piyada
Farsça: آرامگاه حاجى پياده بابا | |
 2008 yılında Hacı Piyada Harabeleri | |
  Hacı Piyada Afghanistan haritasındaki konumu. | |
| Diğer adı | Noh Gonbad Camii |
|---|---|
| Konum | Belh, Belh (il) |
| Koordinatlar | 36°43′47.1″K 66°53′7.1″D / 36.729750°K 66.885306°D |
| Sit ayrıntıları | |
| Durum | harabe |
Hacı Piyada Camii veya Noh Gonbad Camii (Farsça: مسجد نُهگنبد "Dokuz Kümbetli Cami") Afganistan'ın kuzeyindeki Belh ilinde bulunan tarihi bir yapıdır. Afganistan'daki en eski İslami yapı olduğu düşünülmekte[1] olup, muhtemelen 8. yüzyılın sonlarına veya 9.yüzyılın başlarına tarihlenir.[2]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Caminin inşası geleneksel olarak 9. yüzyıla atfedilmiştir ve bu, Samarra'daki Abbasi tarzıyla olan benzerliklerine dayandırılmıştır.[1][2][3][4] Ancak, arkeolog Chahryar Adle'nin yaptığı daha yeni bir çalışma, tarihi kaynakların incelenmesi, radyokarbon tarihleme yöntemiyle elde edilen tahminler ve dekoratif tarzın yeniden analizi sonucunda caminin daha erken, 794 yılında inşa edildiğini önermektedir.
Bu hipoteze göre cami, dönemin Abbasi halifesi Harun Reşid tarafından Horasan valisi olarak atanan Bermekî ailesinden Fazl bin Yahya'nın emriyle inşa edilmiştir.[2] Adle'ye göre, cami aynı zamanda Bermeki ailesinin nesiller boyu bakımını üstlendiği geniş bir Budist dini kompleksi olan Now-Bahar'ın sınırları içinde inşa edilmiştir.[2]
Cami, zamanla meydana gelen depremler nedeniyle ağır hasar görmüş, muhtemelen 819 yılı kadar erken bir tarihte zarar görmüştür.[5] Caminin tüm kubbeleri o zamandan beri yıkılmış durumdadır.[6]
Bu alan, 2006 yılında Dünya Anıtlar Fonu'nun "En Tehlikedeki 100 Alan" listesine dahil edilmiştir. Bundan önce, yapının erozyona karşı savunmasız olması nedeniyle caminin kalıntılarını korumak amacıyla üzeri metal bir çatıyla kaplanmıştır.[6][7]
2006 yılında, Afgan makamlarının talebi üzerine, UNESCO ve Fransız Arkeolojik Heyeti (DAFA) ile birlikte bir grup uzman ve Ağa Han Kültür Vakfı temsilcisi alanı ziyaret etti. 2009 yılında, Ağa Han Kültür Vakfı'nın girişimi ve ABD'nin Kabil Büyükelçiliği tarafından sağlanan finansman ile alanın korunmasına yönelik çalışmalar başlatıldı.
Yeniden inşa çalışmaları, İtalya'daki Floransa Üniversitesi'nden çeşitli akademisyenler tarafından koordine edildi. Çalışmaların ilk aşaması 2011 yılında tamamlandı. Projenin bir parçası olarak, alanı yağmur, rüzgar ve diğer doğal afetlerden korumak amacıyla daha büyük, geçici bir metal çatı inşa edildi.[6]"Masjid-i Haji Piyadah". Archnet. 16 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.</ref>
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yapı, 20'ye 20 metre (66'ya 66 ft) boyutlarındadır.[3][5] Dış duvarlar kerpiçten inşa edilmiştir. İç mekân dokuz bölüme ayrılmıştır ve her bir bölüm başlangıçta bir kubbe ile örtülmüştür. Bölümleri ayıran sütunlar ve kemerler, derinlemesine oyulmuş alçı süslemelerle dekore edilmiştir. Bu süslemeler, tasarım açısından Mezopotamya'daki Abbasi dekorasyonuyla karşılaştırılabilir bir çeşitlilik sergiler.
Hacılar, aynı zamanda burada gömülü olan evliya Hacı Piyada'nın türbesini de ziyaret eder.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Petersen, Andrew (2002). Dictionary of Islamic Architecture (İngilizce). Routledge. s. 3. ISBN 978-1-134-61366-3.
- ^ a b c d Adle, Chahryar (2011). "La mosquée Hâji-Piyâdah / Noh-Gonbadân à Balkh (Afghanistan). Un chef d'oeuvre de Fazl le Barmacide construit en 178-179/794-795 ?". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 155 (1): 565-625. doi:10.3406/crai.2011.93171. 7 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi30 Aralık 2024.
- ^ a b Bloom, Jonathan M., (Ed.) (2009). "Balkh". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (İngilizce). 1. Oxford University Press. s. 258. ISBN 9780195309911.
- ^ Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Grabar, Professor Emeritus of Islamic Art and Architecture Oleg; Jenkins, Marilyn (2003). Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition (İngilizce). Yale University Press. s. 109. ISBN 978-0-300-08869-4.
- ^ a b Boostani, Arash; Fratini, Fabio; Misseri, Giulia; Rovero, Luisa; Tonietti, Ugo (1 Temmuz 2018). "A masterpiece of early Islamic architecture: The Noh-Gonbad Mosque in Balkh, Afghanistan". Journal of Cultural Heritage. 32: 248-256. doi:10.1016/j.culher.2018.02.001. ISSN 1296-2074.
- ^ a b c "Haji Piyada Mosque (Noh Gumbad)". World Monuments Fund (İngilizce). 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ "The mysterious, ancient Nine Domes Mosque of northern Afghanistan". France 24 (İngilizce). 6 Ocak 2018. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.