Halil el-Hayya
| Halil el-Hayya | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Halil el-Hayya, 2022 | |
| Hamas Siyasi Büro Başkan Yardımcısı | |
| Görev süresi 6 Ağustos 2024 - 16 Ekim 2024 | |
| Yerine geldiği | Salih el-Aruri |
| Filistin Yasama Meclisi Üyesi | |
| Görevde | |
| Makama geliş 25 Ocak 2006 | |
| Seçim bölgesi | Gazze |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 5 Kasım 1960[1] Gazze, Filistin |
| Milliyeti | Filistinli |
| Partisi | Hamas |
| Yaşadığı yer | Doha, Katar |
| Bitirdiği okul | Gazze İslam Üniversitesi(BA) Ürdün Üniversitesi (MA) Kur’an-ı Kerim ve İslami İlimler Üniversitesi (PhD) |
| Dini | Sünni İslam |
| Takma adı | Ebu Usame |
Halil el-Hayya (Arapça: خليل الحية; d. 5 Kasım 1960) Ağustos 2024’ten Ekim 2024’e kadar Hamas Siyasi Bürosu başkan yardımcısı olarak görev yapan Filistinli bir siyasetçidir; bu görevde, hayatını kaybeden Salih el-Aruri’nin yerine geçmiştir. Ekim 2024’te İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından Yahya Sinvar’ın öldürülmesinin ardından, Halil el-Hayya; Halid Meşal, Zahir Cebarin, Muhammed İsmail Derviş ve ismi açıklanmayan bir Hamas yetkilisiyle birlikte Hamas’ın beş kişilik geçici liderliğinin bir parçası olarak görev yapmaktadır. Ayrıca Ocak 2006’dan bu yana, Gazze Şehri’ni temsilen Filistin Yasama Konseyi üyeliğine seçilmiştir.
9 Eylül 2025’te, el-Hayya diğer Hamas liderleriyle birlikte Katar’da İsrail’in düzenlediği bir hava saldırısında gerçekleştirilen suikast girişiminden sağ kurtuldu.[2][3][4]
Erken yaşamı ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]El-Hayya, Mısır işgali sırasında Gazze Şeridi’nde doğdu. Lisans eğitimini Gazze İslam Üniversitesi’nde tamamladı, yüksek lisansını (Hadis alanında) Ürdün Üniversitesi’nde yaptı ve doktora derecesini Kur’an-ı Kerim ve İslami İlimler Üniversitesi’nden aldı. Birinci İntifada sırasında, lisans eğitimini bitirdikten sonra Hamas’a katıldı. O dönemde yarı zamanlı olarak öğretmenlik yaptı.
Siyasi kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]El-Hayya onlarca yıldır Hamas yetkilisidir.[5] Eski Hamas lideri Yahya Sinvar’ın yakın bir çalışma arkadaşı olarak görülmüş ve Sinvar’ın güvenebileceğini düşündüğü az sayıdaki kişiden biri olarak tanımlanmıştır.[6][7]
2006 Filistin yasama seçimlerinin ardından El-Hayya, Gazze Şehri'nde düzenlenen bir mitingde Filistin Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas’ı kınayarak, artan fraksiyon çatışmaları sırasında onu “Allah’a ve Hamas’a karşı savaş başlatmakla” suçladı. Seçim zaferlerinin ardından sahip oldukları parlamento yetkisini vurgulayarak, Hamas’ın ne bir referandumu ne de yeni seçimleri kabul etmeyeceğini ilan etti.[8]
Kasım 2019’da, el-Hayya ve Ravhi Mustafa, aralarında Türkiye ve Lübnan’ın da bulunduğu çeşitli ülkeleri ziyaret etmek üzere Gazze Şeridi’nden ayrılan bir heyete öncülük etti. Bu gezi öncesinde, heyetin Kahire’de Mısır istihbarat yetkilileriyle görüştüğü bildirildi.[9]
El-Hayya, Hamas’ın rakibi Fetih ile uzlaşma görüşmelerine de başkanlık etmiştir.[10] Ocak 2022’de, Cezayir Cumhurbaşkanı Abdülmecid Tebbun’un daveti üzerine, Hüsam Bedran ile birlikte Hamas ile Fetih arasındaki Filistin içi uzlaşma görüşmeleri için Cezayir’i ziyaret etmiştir.[11]
Ekim 2022’de, el-Hayya, kendisinin ve diğer Filistinli grupların temsilcilerinin Şam’da Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile on yıl aradan sonra ilk kez “tarihi” bir toplantı gerçekleştirdiklerini açıkladı. El-Hayya, Hamas’ın Suriye iç savaşı sırasında Esad rejimini desteklemeyi reddetmesiyle başlayan Hamas-Suriye arasındaki anlaşmazlığı sona erdirme konusunda uzlaştıklarını belirtti. Geçmişte Suriye’ye karşı yapılan her türlü “yanlış eylem” için pişmanlık duyduğunu ifade etti ve bu toplantının Filistin-Suriye ortak çabalarının yeniden başlatılması açısından önemine vurgu yaptı. El-Hayya, Suriye’nin Filistin davasına uzun süredir verdiği desteği övdü ve Esad’ın da Suriye’nin Filistin “direnişini” destekleme konusundaki taahhüdünü yinelediğini kaydetti.[12]
El-Hayya, Gazze savaşı sırasında esir takası ve ateşkes anlaşması için İsrail ile yapılan dolaylı müzakerelerde Hamas’ı temsil etti.[13] Ekim 2024’te Yahya Sinvar'ın öldürülmesi'nin ardından, El-Hayya Hamas’ın siyasi büro başkanlığına geçecek güçlü bir aday olarak görüldü.[14][15]
The New York Times tarafından incelenen gizli toplantı tutanakları, Temmuz 2023’te el-Hayya’nın, İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun Lübnan’da görev yapan ve Tahran’ın Filistinli silahlı gruplarla ilişkilerini denetleyen kıdemli komutanı Muhammed Said İzadi ile 7 Ekim saldırıları'nın planlarını görüştüğünü ortaya koydu. Tutanaklarda, el-Hayya’nın, saldırının ilk aşamasında hassas hedeflerin vurulması için Hamas’ın yardıma ihtiyaç duyduğunu İzadi’ye ilettiği belirtildi.[16]
Görüşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İran ile güçlü ilişkilerin sürdürülmesini savunmuştur.[6]
2009 yılında el-Hayya, kadın avukatların başörtüsü takmalarına zorlanması ve halka açık alanlarda dokunmanın yasaklanması gibi zorlayıcı önlemlerle ilgili olarak şunları söyledi: “Ne hükümet ne de Hamas bu tür emirlerle ilgili herhangi bir karar aldı. Biz, kimseyi iradesine aykırı bir şekilde zorlamayacak bir İslami direniş hareketiyiz. Tavsiye, en iyi taktiktir.” Onun bu sözleri, Gazze’de daha katı dini uygulamaları savunan aşırı gruplarla yaşanan gerginlikler sırasında geldi.[17]
2011 yılında el-Hayya, Birleşmiş Milletler’den Filistin’i 1948 öncesi sınırları içinde tanımasını talep etti.[18]
El-Hayya, Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e saldırmasının, “sadece bir çatışma yaşamak değil, tüm denklemi değiştirmek” gerektiği için olduğunu söyledi. Ayrıca, “Filistin meselesini tekrar masaya koymayı başardık ve artık bölgede kimse huzur içinde değil” dedi.[19] The New York Times’a konuşan El-Hayya, Hamas’ın amacının “Gazze’yi yönetmek ve oraya su ile elektrik sağlamak” olmadığını, asıl hedeflerinin Filistin davasına yeniden dikkat çekmek olduğunu belirtti ve 7 Ekim’de saldırının, Filistin davasının asla ölmediğini insanlara göstermek için başlatıldığını söyledi.[20][21]
Kasım 2021’de el-Hayya, Al Jazeera ile yaptığı bir röportajda, Filistin Yönetimi’nin (FY) “artık Filistin halkı tarafından kabul edilmediğini” belirterek, yönetimin Filistin davası üzerinde bir yük haline geldiğini iddia etti. FY’nin rolünün kapsamlı bir ulusal vizyona dayanarak yeniden tanımlanması gerektiğini ve “tüm Filistinlileri temsil eden bir siyasi programa ve işgale karşı bir mekanizmaya dayalı bir liderliğin” oluşturulmasının önemini vurguladı. Batı Şeria’da FY güçleri ile İsrail arasındaki güvenlik koordinasyonunu kınadı ve Batı Şeria ile Gazze Şeridi arasındaki uçurumdan Mahmud Abbas’ı sorumlu tuttu.[22]
Kasım 2023'te el-Hayya, 7 Ekim saldırısını 'büyük bir eylem' olarak nitelendirdi ve Hamas liderliğinin, 'bu büyük eyleme verilecek tepkinin büyük olacağını bildiğini' söyledi.[23]
Nisan 2024’te el-Hayya, Hamas’ın, bağımsız bir Filistin devleti 1967 öncesi sınırlar üzerinde kurulması koşuluyla İsrail ile ateşkese varmayı, silahlarını bırakmayı ve siyasi bir partiye dönüşmeyi kabul edeceğini söyledi.[24] Ayrıca önerilen Filistin devletinin, “Filistinli mültecilerin günümüz İsrail’ine dönmesini” gerektireceğini de açıkladı.[25]
Ekim 2024’te Yahya Sinvar'ın öldürülmesi'nin ardından el-Hayya, ‘Hamas, Kudüs’ü başkent yaparak tüm Filistin topraklarında Filistin devletinin kurulmasına kadar ilerlemeye devam edecektir’ dedi.[26]
Ocak 2025’te el-Hayya, 7 Ekim saldırısını 'tarihi bir an' olarak nitelendirdi ve saldırıyı 'askeri bir başarı' ve 'halkımız için nesiller boyu aktarılacak bir gurur kaynağı' olarak övdü.[27]
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]2007 yılında İsrail’in evine düzenlediği başarısız bir suikast girişiminde,[5] eşi, üç çocuğu ve üç kardeşi dahil olmak üzere el-Hayya’nın yedi veya sekiz yakını İsrail saldırılarında öldürüldü.[28][29][30] 2008’de bir oğlu, bir roket birliğine liderlik ederken İsrail hava saldırısı sonucu hayatını kaybetti.[31][32] 2014’teki Gazze Savaşı sırasında ise bir başka oğlu, gelini ve torunu, Temmuz 2014’te evine düzenlenen bir hava saldırısında öldürüldü.[33][34][35]
Yoğun elektrik kesintileri nedeniyle yaygın protestoların yaşandığı bir basın toplantısında, el-Hayya, ‘Sizin gibi ben de çekiyorum. Evimde elektriğim yok’ dedi ve elektrik iletim hatlarının iyileştirilmesindeki gecikmeleri Filistin Yönetimi’ne bağladı.”[36]
El-Hayya’nın bir diğer oğlu, Himam el-Hayya, 9 Eylül 2025’te Katar’daki Hamas ofisine yapılan İsrail saldırısında öldü.[37][38]
Suikast girişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]9 Eylül 2025’te, el-Hayya ve diğer Hamas liderleri, Doha, Katar’daki Hamas yetkililerinin bulunduğu bir konut kompleksine düzenlenen İsrail hava saldırısında hedef alındı.[3][4] Saldırıda oğlu Himam ve ofis müdürü Cihad Labad’ın öldüğü doğrulandı.[37]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Khalil al-Hayya, www.all4palestine.org
- ^ Kleiman, Shachar; Zaken, Danny (9 Eylül 2025). "These are the Hamas leaders targeted by Israel in Qatar". Israel Hayom. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ a b "إسرائيل تستهدف قيادة حماس في قطر". العربية (Arapça). 9 Eylül 2025. 13 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ a b "Hamas denies assassination attempt on Khalil al-Hayya in Qatar". 2025. 9 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Yoon, John (31 Temmuz 2024). "After Haniyeh's Death, Who Are Hamas's Most Prominent Leaders?". The New York Times. 22 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Yahya Sinwar will hold sway over Hamas from beyond the grave". The Economist. ISSN 0013-0613. Erişim tarihi: 20 Ekim 2024.
- ^ "Who's next? Speculation swirls on who will take over Hamas from slain Sinwar". The Times of Israel. 18 Ekim 2024. 13 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Myre, Greg (16 Aralık 2006). "Palestinian Factional Strife Escalates Into Gunfights Between Fatah and Hamas". The New York Times.
- ^ Abu Toameh, Khaled (1 Aralık 2019). "Egypt to allow Hamas leader to leave Gaza". The Jerusalem Post (İngilizce). Erişim tarihi: 21 Ekim 2024.
- ^ "Senior Hamas official Khalil al-Hayya said leading delegation to Cairo". The Times of Israel. 24 Ağustos 2024. 5 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abu Toameh, Khaled (18 Ocak 2022). "PA minister panned for blaming Hamas for floods". The Jerusalem Post (İngilizce). 8 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2024.
- ^ Abu Toameh, Khaled (19 Ekim 2022). "Hamas leader holds 'warm' meeting with Syria's Assad". The Jerusalem Post (İngilizce). 18 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2024.
- ^ "As Sinwar takes charge, Qatar-based Hamas official to keep leading negotiations". The Times of Israel. 7 Ağustos 2024. 16 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abualouf, Rushdi (20 Ekim 2024). "Who will lead Hamas after killing of Yahya Sinwar?". BBC (İngilizce). 29 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2024.
- ^ Hubbard, Ben (18 Ekim 2024). "Sinwar's Death Could Shake but Not Topple Hamas, Experts Say". The New York Times. 1 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Secret Documents Show Hamas Tried to Persuade Iran to Join Its Oct. 7 Attack". The New York Times. 12 Ekim 2024.
- ^ El-Khodary, Taghreed; Bronner, Ethan (5 Eylül 2009). "Hamas Fights Over Gaza's Islamist Identity". The New York Times.
- ^ "Hamas rejects U.N. bid, saying it compromises 'historical Palestine'". Al Arabiya. Agence-France Presse. 18 Eylül 2011. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2014.
- ^ Hubbard, Ben; Abi-Habib, Maria (8 Kasım 2023). "Behind Hamas's Bloody Gambit to Create a 'Permanent' State of War". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Hamas members tell NYT they hope for 'permanent' war, do not care about running Gaza". Times of Israel. 8 Kasım 2023. 13 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Hamas says purpose of massacres was a 'permanent' state of war on Israel's borders". The Times of Israel. 8 Kasım 2023. 2 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Abu Toameh, Khaled (11 Kasım 2021). "What are the chances for a Palestinian unity government? - analysis". The Jerusalem Post (İngilizce). 11 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2024.
- ^ "Behind Hamas's Bloody Gambit to Create a 'Permanent' State of War (Published 2023)" (İngilizce). 8 Kasım 2023. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ "Top Hamas official says group would agree to truce if independent Palestinian state established along pre-1967 borders". PBS News. 25 Nisan 2024.
- ^ "Hamas official who sought endless war after Oct. 7 says it could put down arms for 2-state deal". The Times of Israel. 25 Nisan 2024. 17 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Live updates: Hamas issues defiant message in first statement after Sinwar's death". NBC News (İngilizce). 18 Ekim 2024. 1 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024.
- ^ "Hamas leader touts ceasefire as a defeat for Israel while hailing Oct. 7 atrocities". The Times of Israel (İngilizce). 16 Ocak 2025. ISSN 0040-7909. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ DPA International (9 Eylül 2025). "Hamas official: al-Hayya survives Israeli strike in Qatar, son killed". Yahoo News. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ al-Mughrabi, Nidal (20 Mayıs 2007). "Israel kills 9; 8 in raid on Hamas official's home". Reuters. 27 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ B'Tselem (24 Mayıs 2007). "B'Tselem calls for criminal investigation into Gaza bombing". Electronic Intifada. 22 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Barzak, Ibrahim; Karin Laub (28 Şubat 2008). "Israel kills 20 Palestinians in Gaza". Associated Press. 22 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Hamas leader 'thanks God' for son's death". Ynet. 28 Şubat 2008.
- ^ Peter Beaumont; Harriet Sherwood (20 Temmuz 2014). "'Death and horror' in Gaza as thousands flee Israeli bombardment: Fiercest fighting yet as Israel widens ground offensive and faces accusations of war crimes over rising number of civilian deaths". Guardian (UK).
- ^ "IDF: House of Hamas official targeted in overnight Gaza strikes". Jerusalem Post. 17 Temmuz 2014.
- ^ Bannoura, Saed (20 Temmuz 2014). "Nine More Palestinians Killed, Medics Targeted Again". IMEMC News. 17 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Al Waheidi, Majd (12 Ocak 2017). "With Electricity in Short Supply, 10,000 Protest in Gaza, Defying Hamas". The New York Times.
- ^ a b Yohanan, Nurit (9 Eylül 2025). "Palestinian reports say 2 killed in Doha strike, but fatalities do not include leaders". The Times of Israel. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.
- ^ Vohanan, Nurit (9 Eylül 2025). "Arabic reports: Five killed in strike in Qatar, not from Hamas leadership". The Times of Israel. Erişim tarihi: 9 Eylül 2025.