Harutün Cangülyan
Harutyun Cangülyan (Ermenice: Յարութիւն Ճանկիւլեան), Osmanlı Ermenisi tarihçi ve siyasetçi. 1890'daki Kumkapı Gösterisi'nin organizatörü idi. 1915 Ermeni Kırımı'da öldürüldü.[1]
Harutün Cangülyan 1855 yılında Van'da doğmuştur. Sosyal Demokrat Hınçak Partisi'ne katıldıktan sonra 1884 senesinde Kostantiniyye'ye yerleşti. Orada Haçin'li olan Hamparsum Boyacıyan ile tanıştı.[1]
27 Temmuz 1890'da onunla birlikte Kumkapı'da bulunmakta olan Ermeni Patrikhanesi'nin önünde bir gösteriyi organize etmişti ve Yıldız Sarayı'nın önüne doğru yürüyüş yapmıştı.
Pazar günü yapılan eyleme,kilise ayininden sonra beyanname dağıtılarak başlanmış,yükselen tansiyonla Patrikhane işgal edilmişti.[2]Bununla da yetinmeyen Cangülyan ın organize ettiği grup taleplerini iletmesi için Patrik 1. Khoren Aşıkyan ı zorla arabaya bindirerek saraya yollamış,yolda arabanın önünün Osmanlı askerlerinin kesmesi sonucu çıkan çatışmada kan akması[2] yüzünden yargılanan Harutün Cangülyan'a idam cezası verildi fakat Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid bunu hayat boyu hapis cezasına değiştirdi.İfadesinde,amaçlarının;Avrupalı elçilerinin gözü önünde bir isyan tertiplemek,nüfus olarak fazla olan İstanbul Ermeni lerini hadisenin içine almak ve eylemi sarayın(padişahın) dikkatini çekmek için tertiplendiğini beyan etmiştir.[2]Cangülyan Filistin'in Akka kentindeki kale'de hapsedildi. 1896 yılında (Hamidiye katliamları zamanında) ona af verildi.[1]Af tarihi ihtilaflı olmakla birlikte 30 Eylül 1895 de Cangülyan ın 2.Kumkapı nümayişe Patrik Matyos İzmirliyan(Matthew II. Izmirlian) ile öncülük yapmıştır [2]
İlk önce Kıbrıs ve sonra Mısır'a yerleşti. Kahire'de Timagavor gazetesinde yazar oldu. 1908 Jön Türk Devrimi sonuçuyla Kostantiniyyeye geri döndü ve 1913'te Հիշատակներ հայկական ճգնաժամեն (Ermeni Krizin Hatıraları) adlı bir kitap çıkardı.
24 Nisan 1915'te Harutün Cangülyan 2345 arkadaş ile beraber Kostantiniyye'deki evinde tutuklandı ve Ankara vilayeti'ndeki Ayaş'a sürdürüldü. Diyarbakır'daki askeri mahkemede yargılamak bahanesi ile hapisten dışarıya çıkarıldı, Karacur'a (Siverek) götürüldü ve 15 Haziran 1915 tarihinde Teşkilât-ı Mahsusa üyesi olan Hacı Onbaşı tarafından işkence çektirilerek öldürüldü.[1]
