Hasday bin Şaprut

Hasday bin Şaprut (tam adı: Abu Yusuf bin İshak bin Ezra, İbranice: חסדאי אבן שפרוט), (d. 915 Jaén - ö. 970 Córdoba)^[1] Endülüs Yahudisi, halife III. Abdurrahman'ın veziri ve özel hekimi. Chaim Potok'un kitabı "wanderings"te anlatıldığına göre Talmud'un erbabı değildi. Dini yazıtlar üzerinde çalışan, 4 dil bilen, Yahudi tarihini iyi bilen, rabbinik olmayan bir Yahudi sekreteri olan Hasday Yahudi olmayanlarca bile saygı duyulan bir kişiydi. Hasday bin Şaprut Karay bir İbrani olmasına rağmen rabbinikçiler, İbrani diline yaptığı katkılardan dolayı kendisine sahip çıkmaktadır.

Özel hayatı

Varlıklı ve eğitimli bir haham olan İshak bin Ezra'nın oğludur. Gençliğinde İbranice, Arapça ve Latince'yi öğrendi. Birçok Yahudi gibi tıp okudu. Şiir kitapları yazdı. Talmud'a sahip çıkmayan bir görüş olan Karaizm'den gelen Hasday, Talmud eğitimi aldı. Ayrıca, Hasday'ın Al-Faruk denen her derde deva bir ilaç bulduğu rivayet edilir.

Yükselişi

Córdoba (Kurtuba) hilafet sarayında bulunan halife III. Abdurrahman'in doktoru oldu. Tercümanlık ve gümrük müfettişliği yaptı. Ardından resmen vezir unvanı verilmese de vezir konumuna geldi ve fiilen dışişleri bakanı gibi çalıştı.

Kutsal Roma İmparatoru I. Otto'nun elçileriyle resmi müzakereleri yaptı, Hazar hakanı Yusuf'la da mektuplaştı ve Yahudi bilimadamlarını korudu. Hasday, halife III. Abdurrahman'ın oğlu II. El-Hakim [en] zamanında en iyi pozisyonuna geldi.

Etkisi

Endülüs'te Yahudilerin bilimsel ve kültürel faaliyetlerinin kurucusu kabul edilen Hasday'ın etkisi en önemli girişimi, Talmud akademisini kurmasıdır. III. Abdurrahman döneminde esir alınan Moşe bin Honeh (Mose ben Hannah [en]), Yahudi cemaati tarafından satın alınmış ve yeni kurulmuş Talmud akademisinin başına getirilmiştir. Hasday bin Şaprut'un desteğiyle Córdoba'da Hahambaşı olan Moşe bin Honeh, Talmud kopyaları getirtti ve Mişna'yı Arapçaya çevrilmesini sağladı. Sonuçta Córdoba Yahudileri güçlenerek Babil cemaatiyle bağlar gevşetilerek bağımsız hale gelmiştir.

Hasday'ın gayretleriyle İbranice bir ilim dili haline gelmiş ve Yahudi bilginleri yetişmiştir. Arapçayı anadili gibi konuşan ve Müslüman öğrencilerle aynı hocadan ders alan Endülüs Yahudileri öncülüğünde, Müslüman filozof ve kelamcıların yorumlarını örnek almak suretiyle Kitab-ı Mukaddes yorumu geleneği başlamıştır.

Hasday ve İsmail bin Nagdela'dan (Samuel ibn Naghrela [en]) itibaren Endülüs Yahudileri, Arapça ve İbranicenin düşünce formlarını birleştiren yazılı Yahudi-Arap kültürü oluşmaya başlamıştır.^[1]

Hazar Kağanı Yosef ile yaptığı karşılıklı yazışmalar günümüze kadar gelmiş ve zamanın Hazar devleti ve kökenleri hakkında bilgi veren ender kaynaklardan biri olmuştur.

Aile adı

Türkiye'ye göç eden Sefarad Yahudileri arasındaki Çiprut ailesi kökenlerinin Hasday'a dayandığını iddia eder. (Orijinal isim olan Hasdai, ülkeden ülkeye Hazday, Hazdai, Hasday, Hazbay gibi çeşitli isim dönüşümlerine uğramıştır.)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b Jews in the Scientific Life of Andalusia (Endülüs Bilim Hayatında Yahudiler), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi^{[ölü/kırık bağlantı]}, Cilt:18, Sayı:1, s.509-528, Bursa, 2009.

Dış bağlantılar

Hazar Hakanı'na yazdığı mektup9 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "I... a servant of my Lord the King, bow to the earth before Him, even prostrate myself towards the abode of Your Majesty from a distant land." "..Thereupon I bowed down and adored the 'G-d' of heaven."

[Jews-1] Jews in the Scientific Life of Andalusia (Endülüs Bilim Hayatında Yahudiler), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi^{[ölü/kırık bağlantı]}, Cilt:18, Sayı:1, s.509-528, Bursa, 2009.

[1]