Henri Tajfel
Henri Tajfel | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 22 Haziran 1919 Włocławek, Polonya |
| Ölüm | 3 Mayıs 1982 (62 yaşında) Oxford, İngiltere |
| Milliyet | Polonyalı |
| Kariyeri | |
| Dalı | Sosyal psikoloji |
| Çalıştığı kurumlar | Bristol Üniversitesi, Oxford Üniversitesi, Durham Üniversitesi |
Henri Tajfel (22 Haziran 1919 - 3 Mayıs 1982), Polonyalı sosyal psikologdur.
Önyargının bilişsel unsurları ve sosyal kimlik kuramı üzerine yürüttüğü öncü çalışmalarla bilinmektedir. Avrupa Sosyal Psikoloji Derneği (EASP) kurucularından biridir.[1]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Polonya`daki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1919 yılında Polonya'nın Włocławek şehrinde doğdu. Polonya`da büyüdü, ancak Yahudilerin üniversite eğitimi almaları konusundaki sınırlamalardan dolayı[kaynak belirtilmeli] kimya alanında öğrenim görmek için Fransa`ya gitti. II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte Fransa ordusunda görev almak için gönüllü oldu. Savaşın başlamasından bir yıl sonra Alman askeri kuvvetleri tarafından esir alınarak esir kampına gönderildi.
Hayatta kalmayı başaran Tajfel, savaştan döndüğünde ailesinin Yahudi soykırımından kurtulamadığını öğrendi. Bu dönemde yaşadıklarının etkisi ve savaş dönemi gözlemlerinin sonucu olarak önyargı ve gruplar arası ilişkiler psikolojisi üzerine çalışmalar yürüttü.
Britanya`daki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaştan bir süre sonra Britanya`ya yerleşerek orada bir hayat kurdu. 1951 yılında Londra Üniversitesi Birkbeck Koleji`nde psikoloji öğrenimine başladı. Önyargı üzerine yazdığı bir makale ile burs kazandı. 1954 yılında mezun olduktan sonra sırasıyla Durham Üniversitesi`nde ve Oxford`da öğretim görevlisi olarak çalıştı.
1962 yılında Linacre Koleji, Oxford`da kurucu üyeliğe getirildi. Burada sosyal yargı, ulusçuluk ve önyargının bilişsel unsurları başta olmak üzere sosyal psikolojinin farklı alanlarında çalışmalar yürüttü.
1967 yılında Bristol Üniversitesi`nde Sosyal Psikoloji Kürsüsüne getirildi. Burada gruplar arası ilişkilerle ilgili çalışmalar yürüttü ve bulunduğu üniversiteyi Avrupa`nın sosyal psikoloji merkezi haline getirmeye çalıştı. 1982 yılında kanserden hayatını kaybetmeden kısa bir süre önce Bristol`den emekli olarak Oxford`a geri döndü.
Sosyal psikoloji alanındaki çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk araştırmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Tajfel, Durham Üniversitesi ve Oxford Üniversitesi`nde yürüttüğü ilk çalışmalarda sosyal yargı süreçlerini inceledi. O dönemde kabul gören yaygın görüşün aksine kategorizasyon süreçlerinin önyargının psikolojik boyutunu güçlü bir şekilde etkilediğini ileri sürmüştü. O dönemde çoğu araştırmacı, uç düzeydeki önyargının yetkecilik gibi belirli kişilik özelliklerinden kaynaklandığını ileri sürmekteydi.[2] Tajfel, yalnızca belirli kişilik özelliklerine sahip olanların değil, Almanların büyük bir bölümünün Nazizm’i desteklediklerini ve Yahudilere karşı aşırı önyargıya sahip olduklarını gözlemlediğini için bu görüşün hatalı olduğuna inandı. Nazizm “sıradan” Almanların desteği olmadan başarıya ulaşamazdı. Bu nedenle Tajfel, önyargının temellerinin olağan dışı kişilik özelliklerinde değil de olağan düşünce süreçlerinde bulunup bulunmadığını bulmaya çalıştı.
Kategorizasyon süreçlerini incelediği bir dizi deney gerçekleştirdi. Çalışmaları sonucunda belirli bir kategori yüklemesinin insanların değerlendirmelerini doğrudan etkilediğini buldu. Bu deneylerinden bir tanesi şöyledir; katılımcılara bir dizi çizgi ayrı ayrı gösterilerek çizgilerin uzunluğuna yönelik bir tahminde bulunulması istenir. Bu durumda ortaya çıkan değerlendirme hatalarının rastlantısal olduğu bulunur. Daha sonra en uzun çizgiler A, en kısa çizgiler ise B şeklinde isimlendirilerek sunulur. Bu durumda değerlendirme hatalarının belirli bir örüntü sergilediği gözlenir. Şöyle ki katılımcılar her bir kategoride (A ya da B) yer alan çizgileri birbirine gerçekte olduğundan daha benzer, kategoriler arasındaki farklılıkları ise gerçekte olduğundan daha büyük değerlendirir.[3] Bu bulgu kategorizasyonla ilgili sonradan yapılan çalışmaları etkilemeye ve doğrulanmaya devam etmiştir.[4]
Tajfel, sosyal yargılarla ilgili bu bulgunun önyargı ile ilişkili olduğunu gördü. Çizgileri farklı kategorilere ayırmak, gerçek dünyada insanları farklı gruplara (Örn., Fransız, Alman, İngiliz) ayırmaya benzemektedir. Bu deneyler, ulus temelli bir kategoride yer alan kişileri gerçekte olduğundan daha benzer, farklı kategorilerdeki kişileri ise olduğundan daha farklı algılamanın bilişsel olarak yerleşik bir süreçle ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda, çizgilere yönelik değerlendirmeler sosyal gruplara yönelik kalıpyargısal değerlendirmelere benzetilebilir. Tajfel, kategorilerin kişiler için anlamlı olduğu durumlarda ortaya çıkan bu yanlılığın daha da büyüyeceğini savundu.
Bu sonuçlar, önyargının psikolojik temellerinin belirli kişilik özellikleri ile ilişkili olmadığını, olağan düşünce süreçleriyle, özellikle kategorizasyon süreciyle, ilişkili olduğunu göstermiştir. Tajfel bu konudaki fikirlerine “Önyargının Bilişsel Unsurları” adlı makalesinde yer verdi. Bu makalesiyle Gordon Allport Gruplar Arası İlişkiler Ödülüne layık görülmüştür.[5]
Gruplar arası ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bristol Üniversitesi`nde gruplar arası ilişkiler üzerine çalışmaya başladı ve ünlü minimal grup deneylerini gerçekleştirdi. Bu araştırmalarda[6][7] katılımcılar rastlantısal bir şekilde iki gruba ayrıldı. Katılımcılar yer aldıkları grubun diğer üyelerinin kim olduklarını bilmiyorlardı ve bu kişilerle gelecekte etkileşim kurmayı beklemelerine yol açacak bir nedene sahip değillerdi. Buna rağmen grup üyeleri, kendilerine verilen kaynakları diğer grubun üyelerine verilenle kıyaslandığında iç grup üyelerinin lehine, grubun kazancını maksimuma çıkaracak bir şekilde dağıtmışlardır. Rastgele basit bir grup kategorizasyonunun bile insanların sahip oldukları kaynakları farklı olarak algılanan dış grup üyeleri yerine iç grup üyelerinin lehine dağıtmaları için yeterli olduğu bulunmuştur.[8]
Sosyal kimlik kuramı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu araştırmaların akabinde Tajfel ve öğrencisi Turner sosyal kimlik kuramını[9] geliştirmişlerdir. Kurama göre insanlar, kendilerini bir veya daha fazla iç grubun üyesi olarak kategorize etme ve kimliklerinin bir parçasını bu üyelikleri temelinde inşa etme eğilimine sahiptirler. Sosyal kimlik kuramı, insanların pozitif ayırt ediciliği en üst düzeye çıkaracak şekilde gruplarla özdeşleştiğini öne sürer. Gruplar hem kim olduğumuza ilişkin bir kimlik algısı sunar hem de benlik saygımızın artmasını sağlar. Sosyal kimlik kuramı grup dinamikleri, gruplar arası ilişkiler, önyargı ve kalıpyargı ve örgüt psikolojisi olmak üzere sosyal psikolojinin birçok alanında önemli bir yere sahiptir.
Tajfel`in etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tajfel`in sosyal psikoloji üzerindeki etkisi, özellikle Britanya ve Avrupa`da hala sürmektedir.[10] Gerçekten sosyal ve geniş kapsamlı konularla ilişkilendirilen bir sosyal psikoloji bakış açısı yarattığı için yarattığı etki, araştırmalarının ötesine ulaşmıştır. Tajfel, sosyal psikologların önemli sosyal problemleri ele alırken psikolojik boyutların tarihi, ideolojik ve kültürel faktörlerle nasıl etkileşime girdiğini incelemesi gerektiğini savundu. Ortaya koyduğu görüşlerin etkileri, “Sosyal Gruplar ve Kimlikler”[11] adlı kitapta görülebilir.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The History of the Easp 1967-2017" (PDF). European Association of Social Psychology. 2017. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Adorno (1950). The Authoritarian Personality. New York: Harper and Bros. s. 990. ISBN 9780393004922. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ Bknz. chapter four ("The importance of exaggerating") 1 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and five ("Differences and similarities: some contexts of judgements") 1 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tajfel, H. (1981). Op. cit.
- ^ Örneğin: Corneille, O. (2002). "On the role of familiarity with units of measurement in categorical accentuation: Tajfel and Wilkes (1963) revisited and replicated". Psychological Science. 13 (4): 380-383. doi:10.1111/1467-9280.00468. PMID 12137143. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Temmuz 2022.
- ^ Bknz. chapter six ("Cognitive Aspects of Prejudice") 1 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tajfel, H. (1981). Op. cit.
- ^ Tajfel, H. (1970). Experiments in Intergroup Discrimination 16 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Tajfel, H. (1970). Experiments in Intergroup Discrimination 5 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Tajfel, H. (1978). "The achievement of group differentiation (pp. 77-98)". Differentiation between social groups. Studies in the social psychology of intergroup relations. Londra: Academic Press. s. 474. ISBN 9780126825503. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ Tajfel, H., & Turner, J. C. (1986). "The social identity theory of intergroup behaviour (pp. 7–24)". Austin, William G.; Worchel, Stephen (Ed.). Psychology of Intergroup Relations (2.2özgünyıl=1979 bas.). Chicago: Nelson-Hall. ISBN 978-0-830-41075-0.
- ^ Dumont, K. and Louw, J. (2009). "A citation analysis of Henri Tajfel's work on intergroup relations", International Journal of Psychology, 44, 46-59.
- ^ Robinson, W. P.; Tajfel, H. (edd.) (1996). Social Groups and Identities. Developing the legacy of Henri Tajfel. Oxford: Routledge. s. 386. ISBN 9780750630832. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022. 0-750-63083-3; 978-0-750-63083-2.
