Hipsodont
Hipsodont, daha fazla aşınma ve yıpranma payı sağlayan yüksek taçlı dişlerle karakterize edilen bir dentisyon örüntüsü. Hipsodont dentisyonuna sahip bazı hayvanlara örnek olarak sığırlar ve atlar verilebilir; hepsi de kumlu, lifli maddelerle beslenen hayvanlardır. Tersi duruma brakidont denir.
Evrimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hipsodont dişlerin morfolojisi, daha aşındırıcı bir diyete uygun olduğundan, hipsodontinin otlakların yayılımıyla eş zamanlı olarak evrimleştiği düşünülmüştür. Otlar, diş dokusunu daha çabuk aşındıran silika açısından zengin granüller olan fitolitleri içerir. Ancak yapılan analizler gösterdi ki bu morfolojinin gelişimi, otlakların yayılımı ve bollaşmasıyla senkronize olmamıştır.[1] Bunun yerine, otlarken beraberinde yenilen kum ve toprağın hipsodontinin birincil nedeni olduğu varsayılmaktadır. İlgili hipoteze çim değil kum hipotezi denir.[2]
Morfolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hipsodonti şu özelliklerle karakterize edilir:[3][4]
- Yüksek taçlı diş
- Ezme ve öğütmeye uyarlanmış pürüzlü, düz bir oklüzal yüzey
- Diş eti çizgisinin hem üstünde hem de altında sement
- Dişin tümünü kaplayan ve aynı şekilde diş eti çizgisinin ötesine uzanan mine
- Sement ve minenin, kalın dentin tabakasına doğru invajinasyonu
Bir memelinin sadece hipsodont azı dişleri olabileceği gibi, birden fazla dentisyonun karışımı da olabilir.
Örnekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hipsodontiye hem modern canlılarda hem de fosillerde rastlanmıştır. Büyük kladların (atgiller) karakteristik özelliği olabileceği gibi sadece alttürlerde rastlanabilecek kadar özelleşebilir. Örneğin Sumatra ve Cava gergedanları brakidont ve lofodont yanak dişlerine sahipken Hint gergedanı, diş tacı üzerinde bir sement tabakası bulunan hipseledont (hipsodont ve selenodont) küçük azı dişlerine sahiptir.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Parker, Abigail K.; McHorse, Brianna K.; Pierce, Stephanie E. (15 Aralık 2018). "Niche modeling reveals lack of broad-scale habitat partitioning in extinct horses of North America". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (İngilizce). Cilt 511. ss. 103-118. doi:10.1016/j.palaeo.2018.07.017. 2 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi2 Ocak 2025 – Elsevier Science Direct vasıtasıyla.
- ^ Phillip E. Jardine, Christine M. Janis, Sarda Sahney, Michael J. Benton. “Grit not grass: Concordant patterns of early origin of hypsodonty in Great Plains ungulates and Glires.” Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. December 2012:365–366, 1–10
- ^ Flynn, John J., André R. Wyss, and Reynaldo Charrier. “South America’s Missing Mammals.” Scientific American. May 2007: 68-75.
- ^ Kwan, Paul W.L. (2007). "Digestive system I" (PDF). Tufts University. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019.
- ^ "Perissodactyl - Form and function". Encyclopædia Britannica. 19 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2025.