Hitit yasaları
 | Bu madde veya sayfa başka bir dilden kötü bir biçimde tercüme edilmiştir. Sayfa makine çevirisi veya dilde yetkinliği bulunmayan bir çevirmen tarafından oluşturulmuş olabilir. (Kasım 2023) |
.jpg)
Nesilim Kanunları olarak da bilinen Hitit kanunları, MÖ 1650 - 1500 yılları arasına tarihlenen eski bir hukuk kodudur.[1][2][3] Hattuşa'da bulunan bir dizi Hitit çivi yazısı tablette korunmuştur (CTH 291-292, 200 kanunu listeler). Eski Hititçe'nin yanı sıra İmparatorluk döneminde erken ve geç evrelerinde yazılmış kopyaları bulunmuştur, bu da Hitit İmparatorluğu (yaklaşık MÖ 1650-1190) boyunca geçerli olduklarını göstermektedir.
Hitit kanunları, imparatorluğun sosyal yapısını, adalet ve ahlak anlayışını yansıtmakta ve diğerlerinin yanı sıra saldırı, hırsızlık, cinayet, büyücülük ve boşanma gibi yaygın olarak yasaklanmış eylemleri ele almaktadır. Kanun, kölelere insanca muameleyi de içeren sosyal konuları kapsayan bazı hükümleri nedeniyle özellikle dikkate değerdir. Özgür erkeklerden daha aşağı görülmelerine rağmen, kanun kapsamındaki kölelerin istedikleri kişiyle evlenmelerine, mülk satın almalarına, işyeri açmalarına ve özgürlüklerini satın almalarına izin verilmiştir.[4] Hammurabi Kanunu veya Asur Kanunu ile karşılaştırıldığında, Hitit Kanunu, ihlaller için daha az şiddetli cezalar da öngörmüştür.[4]
Kökeni ve gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yasal belgeyi tam olarak kimin yazdığı bilinmemekle birlikte, bazı tarihçiler kaynağının Hitit toplumunda önemli veya yüksek güç sahibi biri olduğuna ve bunun bir kral bile olabileceğine inanmaktadır.[5]
Cezalarda en az iki kez değişiklik yapılmıştır: birincisi, Eski Hitit dönemine ait, ancak görünüşe göre korunmamış daha da eski bir versiyonda bulunan cezaları genellikle azaltan "karū (daha önce)... kinuna (ama şimdi) ..." şeklinde belirtilmiş değişiklikler; ve ikincisi, zaten değiştirilmiş Eski Hitit versiyonundaki cezalarda İmparatorluk döneminde yapılan değişikliklerdir.[6] Bu degişikliklerde, birkaç maddedeki fiziksel cezalar para cezasına çevrilmiş, bazı maddelerdeki para cezalarında da ortalama %50 kadar indirim yapılmıştır.[7]
Hitit kanunları yaklaşık 500 yıl boyunca kullanımda kalmıştır ve birçok nüsha, dilbilgisindeki değişiklikler dışında, görünürdeki düzensizliğiyle 'orijinal baskı' olarak adlandırılabilecek olanın kölece kopyalandığını göstermektedir; sonradan düşünülen bariz şeyleri bile daha uygun bir konuma yerleştirerek 'toparlama' girişiminde bulunulmamıştır.[kaynak belirtilmeli] Hammurabi Kanunları gibi Hitit kanunları da İbranice Kutsal Kitap'ta bulunan birçok kanuna benzemektedir; örneğin Scholz (2021) Hitit tecavüz kanunu §197'nin Tesniye 22:29'u anımsattığını belirtmiştir.[8]
Külliyat
[değiştir | kaynağı değiştir]Yasalar içtihat yasaları olarak formüle edilmiştir; bir koşulla başlar ve ardından bir hüküm gelir, örneğin "Eğer birisi bir erkek ya da kadın kölenin kulağını koparırsa, (koparan kişi) 3 şekel[9] gümüş ödeyecektir" (§16). Yasalar ölüm cezasından kaçınıldığını göstermektedir; ciddi suçlar için olağan ceza zorla çalıştırılmak üzere köleleştirilmedir. Orijinali Eski Hitit döneminde (MÖ 17.-16. yüzyıllar) yazılmış, sonraki dönemlerde de birkaç kez kopyalanmış olan olan ana metin her biri yaklaşık 100 maddeden oluşan iki ayrı set halinde, Hititçe yazıldığı şekliyle birincisi 'Eğer bir kişi' (§§ 1-100, CTH 291), ikincisi 'Eğer bir (üzüm) asması' (§§ 100-200) başlıklarıyla kategorize edilmiştir. İmparatorluk döneminde revize edilmiş versiyonda sadece §§ 1-49 maddelerine karşılık gelen 41 madde vardır.[10]
Kanun maddeleri konularına gore kısmen gruplandırılmış olmakla birlikte tam düzenli bir sıra izlemez. Kabaca şu başlıklar altında gruplanabilir:[11]
- Cinayet §§ 1-6, 42-44, 174
- Şiddet ve saldırı §§ 7-18
- Kaçak köleler §§ 19-24
- Evlilik yasaları §§ 26-38, 175
- Arazi mülkiyeti §§ 39-41, 46-56
- Hırsızlık ve hasar verme §§ 45, 57-97, 101-113, 119-144, 162-163
- Kundaklama §§ 98-100
- Sözleşmeler §§ 145-149
- Ücretler ve kiralar §§ 150-161
- Kutsal yaptırımlar gerektiren suçlar (kurban, vb.) §§ 164-170
- Veraset §171
- Kral/otorite kararına karşı gelme §173
- Emtia fiyatları §§ 176-186
- Cinsel ilişki §§ 187-200
- §187, §188, §199 ve §200a hayvanlarla cinsel ilişkiyi (atlar ve katırlar hariç) suç saymaktadır.[12][13] §190 ve §191, bir erkek ve bir kadının 'cinsel olarak isteyerek bir araya gelmeleri' ve 'cinsel ilişkiye girmeleri' halinde 'ceza verilmeyeceğini' öngörmektedir. Bunlar cinsel rızanın hukuktaki en eski örneklerinden bazılarıdır.[14] §197 tecavüz durumunda ölüm cezası olduğunu, §198 aldatılan kocanın ölüm cezası isteğiyle suçluları krala yönlendirebileceğini belirtir.[15][16]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Literatür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hoffner Jr., Harry A., The Laws of the Hittites: a Critical Edition (DMOA 23), Leiden-New York-Köln 1997.
- Doğan, Erdal. Hitit Hukuku: Belleklerdeki Kayıp, İstanbul 2008.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hoffner, Jr., Harry A. “Hittite Laws (2.19),” Context of Scripture II, 2003, 106–119.
- ^ "halsall/ancient/1650nesilim". fordham.edu. 9 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2015.
- ^ "The Mariners' Museum and Park". 13 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Code Of Nesilim: Ancient Laws Of The Hittites | Ancient Pages". Ancient Pages (İngilizce). 14 Haziran 2018. 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2018.
- ^ "Primary Source Analysis (The Code of the Nesilim)". Allison's Blog (İngilizce). 1 Ekim 2009. 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2018.
- ^ S. M. Jauss, Kasuistik – Systematik – Reflexion über Recht, in Journal for Ancient Near Eastern and Biblical Law 21, 2015, 185 pp.
- ^ Hoffner, s. 5-6.
- ^ Scholz, Susanne (2021). Sacred Witness. Rape in the Hebrew Bible. Fortress Press. s. 154–157. ISBN 9781506482033. 27 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023. (E-book edition)
- ^ Hititler’de ve Mezopotamya’da kullanılan ağırlık birimidir. Hititlerde 1 şekel = 12,4 gram. (Taş, İlknur. "Hititlerde Ölçü Birimleri ve Bunların Hitit Metinlerinde Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme", Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1, 2008, s. 84).
- ^ Hoffner, ss. 17-160. Hoffner'in tercümesinde revize edilmiş İmparatorluk dönemi versiyonu maddeleri romen rakamlarıyla verilmiştir.
- ^ Hoffner, s. 13-15.
- ^ Hoffner, ss. 148-149, 157-158, 224-227.
- ^ Doğan, s. 136-137.
- ^ Duque, María Alejandra Gómez (2021). "Towards a legal reform of rape laws under international human rights law" (PDF). The Georgetown Journal of Gender and the Law. Georgetown University. 22: 489-491. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)20 Aralık 2021.
Surprisingly, this Code used the term "willingly" to determine if punishment was warranted for sexual intercourse between men and women.
- ^ Hoffner, ss. 156-157.
- ^ Doğan, s. 138.