I. Darius'un İskitya Seferi

I. Darius'un İskitya Seferi (MÖ 513), Ahameniş İmparatorluğu kralı I. Darius tarafından İskit topraklarına yönelik düzenlenen bir askerî harekâttır.^[1]^[2] İskitler; Medya'ya saldırmış, Darius'a karşı ayaklanmış ve Tuna ile Don nehirleri arasında, Karadeniz'e uzanan bölgede hüküm sürdükleri için Orta Asya ile Karadeniz sahilleri arasındaki ticareti kesmekle tehdit etmişerdi.^[3]^[4] Bu harekât; günümüz Balkanları, Ukraynası ve Rusya'nın güney kesimlerinde gerçekleşmiştir.

Sefer

I. Darius, Karadeniz'i İstanbul Boğazı üzerine kurdurttuğu kadırga köprüsü sayesinde Avrupa yakasına geçerek kat etme yoluna gitti. Ardından, generali Megabazos komutasındaki bir birlikle İskitya topraklarına doğru ilerledi. İskitler, yerleşik bir kent yapısına sahip olmadıklarından hareketli savaş taktikleri uygulayarak doğuya doğru çekildiler; kuyuları kapattılar, kervanları baskına uğrattılar, meraları yakıp yıktılar ve sürekli küçük çaplı saldırılarla Pers ordusunu yıprattılar.^[5] Darius'un ordusu, İskit topraklarına doğru ilerlerken ikmal hatlarını deniz filosuyla destekleyerek ilerledi ancak kentin, yerleşik halkın ve düzenli tarımın bulunmadığı geniş bozkırlarda yiyecek ve erzak sorunu yaşadı. Bu esnada İskit atlı okçuların hızlı hareket kabiliyeti, Pers ordusunun doğrudan muharebeye girmesini engelledi.

I. Darius, İskit hükümdarı İdantirs’e bir mektup göndererek ya savaşmasını ya da teslim olmasını talep etti. İdantirs, atalarının mezarları bulunup kirletilmedikçe Perslerle dövüşmeyeceğini bildirdi. Çünkü İskitler’in ne bir şehri ne de ekilip biçilen tarım arazisi vardı; dolayısıyla Pers saldırıları, boş arazilerdeki ganimet ve işgal edilmiş az sayıda bağ ve bahçe dışında kayda değer bir kayıp yaratmıyordu.^[6]^[7] Buna karşın, İskit topraklarında konuşlanan Pers birlikleri, İskitlerin müttefik şehirlerini ele geçirip yakarak İskitlerin psikolojik direncini zayıflatmayı başardı. Örneğin, Budinilerin büyük kalesi ve müttefikleri olan Gelenilerin yaşadığı Geleni kenti Darius tarafından ele geçirilip yerle bir edildi.^[8]

Seferin sonuna doğru

Darius, Tuna ırmağını geçtikten sonra doğuya doğru ilerleyerek Oarus kıyısına ulaştı ve burada “yaklaşık 12 km arayla dokuz büyük garnizon” inşa ettirdi. Bu kaleler, Perslerin sınır savunması için stratejik bir hat oluşturuyordu.^[9] Ancak Pers ordusu, yaklaşık bir aylık sürede hem ikmal zorlukları hem hastalık hem de yorgunluk nedeniyle ağır kayıplar verdi. Herodot'a göre bu kalelerin kalıntıları, yazarın yaşadığı döneme kadar ayakta kalmayı sürdürmüştü.^[10] Darius, daha fazla kayıp vermekten çekinerek İtil ırmağı kıyısında ilerleyişini durdurdu ve buradan Trakya'ya doğru geri dönerek sefere son verdi. İskitlere karşı doğrudan muharebe etmeyi başaramadığı için ele geçirdiği toprakları tam anlamıyla denetim altına alamadı ve kalelerin yapımını tamamlayamadı. Sonuçta, Pers cephesindeki inisiyatif Darius'ta kalsa da bu sefer yüksek maliyetli bir çıkmaza dönüştü. Böylece kış mevsiminin gelmesiyle Darius ve ordusu geri çekilerek daha güvenli bölgelere döndü.^[11]

Tuna’nın ötesine geçilmesinin sebeplerinin diğer yönleri

Darius'un Trakya'yı ve Karadeniz'in kuzey bölgelerini hedefleyen ilerleyişinin temel nedenlerinden biri, İskitler'in Gürcistan'dan Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan geniş bir coğrafyada, özellikle Trakyalı, İyon (İyonyalı) ve İran topluluklarıyla ortak ekonomik çıkarlar oluşturan bir halk hâline gelmiş olmalarıydı.^[12]^[13] Stratejik açıdan bakıldığında, İskit tipi göçebe toplulukların Ukrayna bölgesinden Batı Özbekistan'a kadar uzanan bir kuşak oluşturduğu ve İran topraklarına sık sık akın düzenleyebilecek riskli bir hatta neden olduğu düşünülüyordu. Ayrıca Balkanlar'dan Karadeniz'e kadar uzanan ticaret yolları, yabancı kökenli tüccarların denetimindeydi ve İskitler'in elindeki altın, hububat, kürk ve deri ticareti Pers–Yunan ilişkilerinde önemli bir rekabet unsuru oluşturmaktaydı.^[14]^[15]

Bazı kaynaklar, Darius'un seferinden önce Kapadokya satrabı Ariaramnes'in Karadeniz'in kuzeyine geçerek İskit bölgelerini akınlarla talan ettiğini, hatta 30 pentekonterden oluşan filo komutasındaki birliklerin dönüşünde bazı İskitleri tutsak aldıklarını belirtir.^[16] Buna karşılık, Darius'un İstanbul Boğazı'na inşa ettirdiği köprü, İskitlerin deniz gücü olmadığını gösterdi; çünkü güçlü Pers filosu karadan daha kolay sevkiyat yapabilecek durumdaydı.^[17]

İstilâ zamanının belirlenmesi

Herodot, seferin mevsimini doğrudan belirtmez; ancak Hammond ve Fol'ün aktardığına göre, Darius'ın MÖ 513 baharında Susa'dan hareket edip Mayıs'ta Kalkedon'a ulaştığı, Haziran ayında Avrupa yakasında birliklerini topladığı ve muhtemelen Ağustos sonlarında Tuna'nın ötesine geçtiği tahmin edilmektedir.^[18]

Sonuç

Darius; İskitler'in ve müttefiklerinin birçok bölgesine zarar vererek Kraliyet İskitleri'nin prestijini zayıflattı; bölgedeki güç dengesini bozdu. Ancak Pers ordusu ağır kayıplar verdiği gibi İskitleri doğrudan muharebeye çekemedi, ele geçirdiği topraklarda konuşlanamadı ve inşa ettiği kaleleri tam olarak tamamlayamadı. Sefer; ikmal ve iklim şartları nedeniyle sönümlenerek başarısızlığa dönüştü; kış mevsimi geldiğinde Darius geri dönerek Trakya'daki güvenli bölgelere çekildi.^[19]^[20] Bazı kaynaklar, İskitlerin M.Ö. 496 yılındaki İyonya Ayaklanması'yla birlikte Pers hâkimiyetinden kurtulduğunu belirtir.^[21]

Katılan gruplar

İskitlerin müttefikleri arasında şu kavimler sayılır:

Pers İmparatorluğu'nun yanındaki İyonyalılar arasında:

Sami (Aiakes)
Foça (Laodamas)
Kimyra (Aristagoras)
Abydos (Dafnis)
Lampsakos (Hippoclus)
Parium (Herophantos)
Prokonnesos (Metrodoros)
Kyzikos (Aristagoras)
Byzantion (Ariston)

Değerlendirme

Sefer, Pers ordusunun Avrupa'daki İskitleri boyunduruk altına alma girişiminde kesin bir başarı sağlamadı. Herodot'un belirttiği üzere, İskitler'in hareket kabiliyeti, yerleşik kentleri olmaması ve binicilik yetenekleri, Perslerin doğrudan muharebeye girişmesini engelleyen temel faktörlerdi. İskit toplumunda kralların otoritesi, yabancılara duyulan tepki ve bireylerin onur anlayışının düşman katletme üzerine kurulu olması, Persler karşısında birleşik bir direniş sergilemelerine imkân verdi. İskit kabileleri, komşu halkların desteğini de alarak birlikte hareket ettiler. Bu açıdan, Yunan şehir devletlerinin sonraki Pers-Yunan savaşları dönemindeki parçalı tutumlarına kıyasla daha güçlü bir birlik gösterdiler.^[22]^[23]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Herodot, Tarihler, çev. Bahaeddin Ögel, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1998, s. 352.
^ Pierre Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, çev. Ahmet Taşağıl, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010, s. 239–243.
^ F. Kuhrt, Eski Yakın Doğu Siyasi Tarihi I, çev. Nil Sevim Peker vd., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2004, s. 291.
^ Herodot, Tarihler, s. 68–69.
^ Herodot, Tarihler, IV. 143.3.
^ Herodot, Tarihler, IV. 136.2.
^ P. Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, s. 240.
^ Herodot, Tarihler, IV. 142.
^ N. G. L. Hammond – A. Fol, Pers Siyasi Fethi ve Avrupa, Çev. Mehmet Çevik, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992, s. 68–69.
^ Herodot, Tarihler, IV. 145.
^ N. G. L. Hammond – A. Fol, s. 69–70.
^ H. Kütükoğlu, Antik Dönemde Karadeniz Bölgesi Geçiş Yolları ve Ekonomik Yapı, İstanbul: Ege Üniversitesi Yayınları, 2008, s. 102–104.
^ P. Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, s. 242.
^ C. G. Hammond, Eski Dünyada Deniz Ticareti, çev. Z. Öztimur, Ankara: Bilgi Yayınları, 1995, s. 55–57.
^ Herodot, Tarihler, IV. 135–136.
^ Ctesias, Pers Tarihleri, çev. Hüseyin Ayan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006, s. 142–143.
^ P. Briant, s. 243.
^ N. G. L. Hammond – A. Fol, s. 68.
^ Herodot, Tarihler, IV. 146.
^ János Harmatta, Pers–İskit İlişkileri ve İskit İmparatorluğu, çev. Alpaslan Işık, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003, s. 120–121.
^ János Harmatta, s. 123.
^ Herodot, Tarihler, IV. 76.1.
^ H. Alam, Antikçağda Göçebe Kültür ve Savaş Taktikleri, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007, s. 89–91.

Herodot, Tarihler, çev. Bahaeddin Ögel, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1998.
Pierre Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, çev. Ahmet Taşağıl, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
János Harmatta, Pers–İskit İlişkileri ve İskit İmparatorluğu, çev. Alpaslan Işık, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
Nil Sevim Peker (der.), Eski Yakın Doğu Siyasi Tarihi I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2004.
H. Kütükoğlu, Antik Dönemde Karadeniz Bölgesi Geçiş Yolları ve Ekonomik Yapı, İstanbul: Ege Üniversitesi Yayınları, 2008.
Ctesias, Pers Tarihleri, çev. Hüseyin Ayan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
H. Alam, Antikçağda Göçebe Kültür ve Savaş Taktikleri, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007.

[1] Herodot, Tarihler, çev. Bahaeddin Ögel, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1998, s. 352.

[2] Pierre Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, çev. Ahmet Taşağıl, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010, s. 239–243.

[3] F. Kuhrt, Eski Yakın Doğu Siyasi Tarihi I, çev. Nil Sevim Peker vd., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2004, s. 291.

[4] Herodot, Tarihler, s. 68–69.

[5] Herodot, Tarihler, IV. 143.3.

[6] Herodot, Tarihler, IV. 136.2.

[7] P. Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, s. 240.

[8] Herodot, Tarihler, IV. 142.

[9] N. G. L. Hammond – A. Fol, Pers Siyasi Fethi ve Avrupa, Çev. Mehmet Çevik, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992, s. 68–69.

[10] Herodot, Tarihler, IV. 145.

[11] N. G. L. Hammond – A. Fol, s. 69–70.

[12] H. Kütükoğlu, Antik Dönemde Karadeniz Bölgesi Geçiş Yolları ve Ekonomik Yapı, İstanbul: Ege Üniversitesi Yayınları, 2008, s. 102–104.

[13] P. Briant, Pers İmparatorluğu Tarihi, s. 242.

[14] C. G. Hammond, Eski Dünyada Deniz Ticareti, çev. Z. Öztimur, Ankara: Bilgi Yayınları, 1995, s. 55–57.

[15] Herodot, Tarihler, IV. 135–136.

[16] Ctesias, Pers Tarihleri, çev. Hüseyin Ayan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006, s. 142–143.

[17] P. Briant, s. 243.

[18] N. G. L. Hammond – A. Fol, s. 68.

[19] Herodot, Tarihler, IV. 146.

[20] János Harmatta, Pers–İskit İlişkileri ve İskit İmparatorluğu, çev. Alpaslan Işık, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003, s. 120–121.

[21] János Harmatta, s. 123.

[22] Herodot, Tarihler, IV. 76.1.

[23] H. Alam, Antikçağda Göçebe Kültür ve Savaş Taktikleri, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007, s. 89–91.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]