I. Francesco Sforza
| Francesco I Sforza | |
|---|---|
 Bonifacio Bembo tarafından yapılmış Francesco Sforza portresi (y. 1460). Pinacoteca di Brera, Milano.[a] | |
| Milano Dükü | |
| Hüküm süresi | 25 Mart 1450 – 8 Mart 1466 |
| Önce gelen | Altın Ambrosia Cumhuriyeti |
| Sonra gelen | Galeazzo Maria Sforza |
| Doğum | 23 Temmuz 1401 Cigoli, San Miniato, Floransa Cumhuriyeti |
| Ölüm | 8 Mart 1466 (64 yaşında) Milano, Milano Dükalığı |
| Eş(ler)i | Polissena Ruffo (e. 1418; ö. 1420) Maria Caldora (e. 1424; ann. 1430) Bianca Maria Visconti (e. 1441) |
| Çocuk(lar)ı | Galeazzo Maria Sforza, Milano Dükü Ippolita Maria Sforza, Calabria Düşesi Filippo Maria Sforza, Korsika Kontu Sforza Maria Sforza, Bari Dükü Francesco Galeazzo Maria Sforza Ludovico Sforza, Milano Dükü Ascanio Maria Sforza Elisabetta Maria Sforza, Montferrat Markizi Ottaviano Maria Sforza, Lugano Kontu |
| Hanedan | Sforza Hanedanı |
| Babası | Muzio Attendolo Sforza |
| Annesi | Lucia de Martini (Demartini) |
Francesco I Sforza KG (İtalyanca telaffuz: [franˈtʃesko ˈpriːmo ˈsfɔrtsa] ; 23 Temmuz 1401 - 8 Mart 1466) Milano Dükalığı'nda Sforza Hanedanı'nı kuran ve 1450'den ölümüne kadar (dördüncü) dük olarak hüküm süren İtalyan condottiero.
1420'lerde L'Aquila Savaşı'na katıldı ile 1430'larda Papalık Devletleri ve Milano adına Venedik'e karşı savaştı. 1441 yılında Milano ile Venedik arasındaki savaş, Sforza'nın arabuluculuğuyla sona erdi. Ardından Napoli tahtında hak iddia eden Anjoulu René ile birlikte Güney İtalya'yı başarıyla işgal etti ve ardından Milano'ya döndü. 1454 tarihli Lodi Antlaşması'nın imzalanmasında önemli rol oynayarak, İtalyan topraklarında stratejik güç dengesi yoluyla geçici bir barış sağladı. 1466 yılında öldü; yerine oğlu Galeazzo Maria Sforza geçti ve Milano Dükü oldu. Sforza, Milano Dükü olarak tanınsa da, oğlu Ludovico, 1494'te İmparator I. Maximilian tarafından Kutsal Roma İmparatorluğu adına resmen atanarak bu unvanı alan ilk kişi oldu.
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk yıllar
[değiştir | kaynağı değiştir]Francesco Sforza, Toskana'nın San Miniato yakınlarındaki Cigoli'de,condottiero Muzio Sforza[1] ile Lucia de Martini'nin yedi gayri meşru oğlundan biri olarak dünyaya geldi.[2] Alessandro Sforza'nın kardeşiydi. Çocukluğunu, 1412 yılında Napoli Kralı Ladislaus tarafından kendisine markilik verilen Tricarico'da (bugünkü Basilicata) geçirdi. 1418'de Calabria kökenli bir soylu kadın olan Polissena Ruffo ile evlendi.[3]
1419'dan itibaren babasıyla birlikte savaştı ve kısa sürede çıplak elleriyle demir çubukları bükebilmesiyle ün kazandı. Daha sonra usta bir taktikçi ve çok yetenekli bir saha komutanı olduğunu kanıtladı. Babasının L'Aquila Savaşı sırasında ölmesinin ardından, Braccio da Montone’nin bu seferdeki son yenilgisinde rol aldı. Ardından Napoli ordusunda, daha sonra ise Papa V. Martinus ve Milano Dükü Filippo Maria Visconti adına savaştı. Bazı başarıların ardından gözden düştü ve Mortara'daki bir kaleye hapsedildi. Ancak Lucca'ya karşı düzenlediği bir seferin ardından itibarını yeniden kazandı.
1431'de Papalık Devletleri adına yeniden savaştıktan sonra, Milano ordusunu Venedik'e karşı yönetti; ertesi yıl dükün kızı Bianca Maria Visconti onunla nişanlandı.[1] Ancak tüm bu gelişmelere rağmen, temkinli Filippo Maria, Sforza'ya olan güvensizliğini hiçbir zaman tam olarak bırakmadı. Paralı asker liderlerinin sadakati elbette ödemeye bağlıydı; 1433–1435 arasında Sforza, Milano adına Papalık Devletleri'ne saldırdı, ancak Marche bölgesindeki Ancona'yı ele geçirdiğinde taraf değiştirdi ve kentin vikarlık unvanını doğrudan Papa IV. Eugenius’tan aldı.[4] 1436–1439 yılları arasında Floransa ve Venedik'te çeşitli görevlerde bulundu.
1440'ta Napoli Krallığı'ndaki toprakları I. Alfonso tarafından işgal edildi. Durumu telafi etmek için Sforza, Filippo Visconti ile yeniden uzlaştı. 25 Ekim 1441'de, Milano ile Venedik arasındaki savaşı sona erdiren Cremona Antlaşmaları çerçevesinde Bianca Maria ile Cremona'da evlendi. (Yerel bir efsaneye göre, şehrin ünlü İtalyanca: torrone nugatının kökeni bu düğün kutlamalarına dayandırılır.)[5]
Ertesi yıl, Napoli tahtına aday olan Anjoulu René ile ittifak kurarak Güney İtalya'ya yürüdü. Başlangıçta bazı kayıplar yaşasa da, Romagna ve Marche'deki topraklarına saldıran Napoli komutanı Niccolò Piccinino’yu Sigismondo Pandolfo Malatesta’nın (kızı Polissena Sforza ile evliydi) ve Venediklilerin yardımıyla yenerek Milano'ya dönebildi.
Daha sonra Francesco Piccinino ile savaştı ve onu 1444'teki Montolmo Muharebesi'nde yendi. Ardından, Visconti, IV. Eugenius ve Polissena’yı öldürttüğü iddia edilen Malatesta'nın oluşturduğu ittifakla karşı karşıya geldi. Venedik'in desteğiyle bir kez daha zafer kazandı ve Venediklilerle olan ittifakını sona erdirme karşılığında Milano Dükalığı ordularının başkomutanı (capitano generale) unvanını aldı.
-
Bianca Maria Visconti, Bonifacio Bembo'nun bir portresinde; Pinacoteca di Brera, Milano -
Francesco'nun arması, Garter Nişanı halkasıyla çevrilmiş
Milano Dükalığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Filippo Maria Visconti, Milano Dükası, 1447'de erkek varisi olmadan öldü ve ardından Ambrosian Cumhuriyeti'ni yeniden kurmak için çatışmalar başladı. Bu çatışmalarda Gaspare Vimercati|Gaspare da Vimercate (Vimercati), liderler arasında önemli bir rol oynadı.[6] Ambrosian Cumhuriyeti adı, Milano'nun koruyucu azizi Aziz Ambrosius'tan alır.[6] Agnese del Maino, karısının annesi, Pavia'yı tutan condottiero'yu ikna ederek, şehri ona geri vermesini sağladı.[7]
Ayrıca dükalığın diğer şehirlerinin yönetimini de aldı, bunlar arasında Lodi de yer alıyordu ve kısa ömürlü cumhuriyetin fethedilmesini dikkatlice planlamaya başladı. William VIII Montferratlı ve (yeniden) Venedik ile ittifak kurdu. 1450'de, yıllarca süren kıtlıkların ardından, Milano sokaklarında ayaklanmalar patlak verdi ve şehrin senatosu, dükalığı ona devretmeye karar verdi. Sforza, 26 Şubat'ta dük olarak şehre girdi. Bu, böyle bir unvanın dünyevi bir kurum tarafından ilk kez verilişiydi. Diğer İtalyan devletleri, Sforza'yı Milano Dükalığının meşru sahibi olarak kademeli olarak tanıdılar. Ancak hiçbir zaman Kutsal Roma İmparatoru'ndan resmi bir yatırım almayı başaramadı. Bu, Sforza Dükalığı'na 1494 yılına kadar gelmedi. O zaman İmparator Maximilian, Francesco'nun oğlu Ludovico'yu Milano Dükalığı'na resmi olarak yatırım yaparak dük olarak taçlandırdı.
Sforza'nın yönetimi altında (ki bu yönetim ılımlı ve becerikliydi), şehir ve dükalık modernize edildi. Hükümet için büyük gelirler elde eden vergi sistemini etkin bir şekilde kurdu ve sarayı Rönesans öğrenimi ve kültürünün merkezi haline geldi. Milano halkı onu sevmeye başladı. Milano'da, Ospedale Maggiore'yi kurdu, Palazzo ducale'yi restore etti ve River Adda ile bağlantılı Naviglio d'Adda kanalını inşa ettirdi.
Sforza'nın hükümetinde, Floransa Cosimo de' Medici'nin komutasındaydı ve iki hükümdar yakın arkadaş oldular. Bu dostluk, sonunda önce Lodi Barışı'nda ve sonra da İtalyan Birliği'nde, İtalyan devletlerinin çok kutuplu savunma ittifakında kendini gösterdi. Bu ittifak, süresi boyunca İtalya'nın neredeyse tamamını istikrara kavuşturmayı başardı. Barışın ardından, Sforza, 1451'den sonra condottieri Bartolomeo Colleoni, Ludovico Gonzaga ve Roberto Sanseverino d'Aragona tarafından doğu Lombardiya'da elde edilen fetihlerin bir kısmından feragat etti. Napoli Kralı Alfonso I de barış anlaşmasının imzacılarından biri olduğundan, Sforza ayrıca uzun süre Napoli'ye ait Anjovensiz iddiaları desteklemekten de vazgeçti. Ayrıca, o dönemde Anjovenlere ait olan Cenova'yı fethetmeyi amaçladı. 1461'de burada bir isyan patlak verdiğinde, Sforza, kendi kuklası olarak Spinetta Campofregoso'yu Cenova Dogesi olarak seçtirdi. Sforza, 1464'te Cenova ve Savona'yı işgal etti.
Sforza, uluslararası ilişkilerde güç dengesi kavramına dayalı dış politika izleyen ilk Avrupa hükümdarı ve Fransa gibi tehditkar devletlerin gücüne karşı koymak için yarımadanın dışındaki geniş çaplı diplomasi yürüten ilk yerli İtalyan hükümdarıydı. Sforza'nın politikaları, yüzyılın geri kalanında dış güçlerin İtalyan siyasetini domine etmelerini engellemeyi başardı.
Edward IV, İngiltere Kralı, Sforza ile dostane ilişkileri güçlendirmeyi amaçladı ve bu doğrultuda ona prestijli Garter Nişanı'na üyelik teklif etti.[8] Sforza kabul etti ve 1463'te Garter Şövalyesi oldu.[9]
Sforza, su toplanması (hidropsi) ve gut hastalıklarından muzdaripti. 1462'de, öldüğüne dair dedikodular yayıldı ve Milano'da bir isyan patlak verdi. Ancak, dört yıl daha hayatta kaldı ve nihayetinde Mart 1466'da hayatını kaybetti. Dükalığı, oğlu Galeazzo Maria Sforza devraldı.
Francesco'nun halefesi Ludovico, Leonardo da Vinci'ye, Francesco I Sforza'ya ait bir anıtın parçası olarak bir at heykeli tasarlaması için sipariş verdi. Tasarımın bir parçası olarak kullanılacak bir atın kil modelini Leonardo 1492'de tamamladı ancak heykel hiçbir zaman inşa edilmedi. 1999 yılında, yalnızca at, Leonardo'nun orijinal tasarımlarından bronza dökülerek Milano'da Ippodromo del Galoppo'nun yarış pisti dışında yerini aldı.
Evlilik ve Çocuklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Francesco Sforza üç kez evlenmiştir:
İlk eşi, Polissena Ruffo (1418'de evlendi, 1420'de öldü),[10] şu çocuğu doğurdu:
- Antonia Polissena (1420–1420), doğumdan kısa bir süre sonra öldü; annesi doğum sırasında hayatını kaybetti.
- İkinci eşi Maria Caldora (Nisan 1424'te evlendi),[b] Jacopo Caldora'nın kızı, çocuğu olmamıştır. Evlilik, 1430'da Papa Martin V tarafından feshedilmiştir.
- Üçüncü ve en önemli eşi, Bianca Maria Visconti,[10] Filippo Maria Visconti'nin kızı, ona şu çocukları doğurdu:
- Galeazzo Maria Sforza (1444–1476), Milano Dükası 1466–1476.[11]
- Ippolita Maria Sforza (1446–1484), Alfonso II of Naples'in eşi ve , Aragonlu Isabella'nın annesi.[12]
- Doğumda ölen isimsiz bir çocuk.
- Filippo Maria (1449–1492), Korsika Kontu; kuzeni Costanza Sforza ile evlendi ve bu evlilikten Bona adında bir kızı oldu.[10]
- Sforza Maria Sforza (1451–1479), Bari Dükası; Napoli'den Eleanor, Ferrara Düşesi ile nişanlı veya evliydi.
- Francesco Galeazzo Maria (1453–?), genç yaşta öldü.
- Ludovico Maria Sforza (1452–1508), Bari Dükası (1479–1494) ve Milano Dükası (1494–1499).
- Ascanio Maria Sforza (1455–1505), Chiaraville Manastırı Abisi, Pavia, Cremona, Pesaro ve Novara Piskoposu; Kardinal.
- Elisabetta Maria (1456–1473), William VIII, Montferrat Markisi'nin eşi.[13]
- Ottaviano Maria (1458–1477), Lugano Kontu; tutuklanmaktan kaçarken boğuldu.
Francesco Sforza'nın birkaç gayri meşru çocuğu vardı. Bunlardan bazıları resmi olarak kabul edilmiştir. Giovanna d'Acquapendente ile, ilk eşinin ölümünden sonra ve Bianca Maria Visconti ile evlenmeden önceki dönemdeki resmi ilişkisiyle, en az yedi çocuğu oldu:
- Polissena (1422 doğumlu), genç yaşta öldü.
- Isolea veya Isotta (1427–1485/87), Andrea Matteo Acquaviva ile evlendi ve onun ölümünden sonra Giovanni Mauruzi ile evlendi.[14]
- Polissena Sforza (1428–1449), Sigismondo Pandolfo Malatesta ile evlendi.
- Sforza Secondo Sforza (1433–1492/93), Borgonuovo Kontu; Luigi dal Verme'nin kızı Antonia dal Verme ile evlendi.
- Drusiana Sforza (1437–1474), Jacopo Piccinino ile evlendi.[14]
- Tristano, daha fazla ayrıntı yok.
- Leonetta, daha fazla ayrıntı yok.
Brigida Caimi ile:
- Giovanni Maria Sforza (1461–1510/13), 1498'den itibaren Cenova Başpiskoposu.
Elisabetta de Prata ile:
- Giulio, Margherita Grassi ile evlendi, Tommaso Grassi'nin kızı, Patrizio di Milano.
Perpetua di Varese ile:
- Polidoro (1442–1475), Spinetta of Verrucola'nın gayri meşru kızı Antonia Malaspina ile evlendi.[15][14]
Elisabetta da Robecco (aynı zamanda Elisabetta delle Grazie olarak da bilinir) ile:
- Leonardo, daha fazla ayrıntı yok.
- Julius, daha fazla ayrıntı yok.
Bilinmeyen annelerden:
- Tristano Sforza (1424–1477), Niccolò III d'Este, Ferrara Markisi'nin gayri meşru kızı Beatrice d'Este ile evlendi.
- Bona Francesca (d. 1513).
- Bianca Maria, daha fazla ayrıntı yok.
- Fiordelisa Maria, Guidaccio Manfredi ile evlendi.
- Bartolomeo, daha fazla ayrıntı yok.
- Antonio, daha fazla ayrıntı yok.
- Paolo (1454 doğumlu), daha fazla ayrıntı yok.
- Lucia, rahibe oldu.[16]
- Taddea, rahibe oldu.[16]
- Clara, rahibe oldu.[16]
- Elisa, daha fazla ayrıntı yok.
- Griselda (1452–1495), daha fazla ayrıntı yok.
- Beatrice (1455–1493), daha fazla ayrıntı yok.
- Ottaviana (1461–1513), daha fazla ayrıntı yok.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Williams 1998, s. 201.
- ^ Walsh 2005, s. 395.
- ^ Fletcher 2013, s. 79.
- ^ Gregorovius 1967, s. 42.
- ^ "The Origin of Spanish Christmas Turrón", Secret Tenerife, 17 Kasım 2021, 9 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi16 Temmuz 2025.
- ^ a b Lucas 1960, s. 268.
- ^ Echols & Williams 1992, s. 21-22.
- ^ Ross 1997, s. 274.
- ^ Vale 2022, s. 9.
- ^ a b c d Lubkin 1994, Figure 2: The Sforza lineage.
- ^ Bartlett 2019, s. 125.
- ^ Fallows 2010, s. 39.
- ^ Lubkin 1994, s. 18.
- ^ a b c Bartlett 2013, s. 182.
- ^ II, Pope Pius (November 2013). Europe (c. 1400–1458) (İngilizce). CUA Press. ISBN 978-0-8132-2182-3.
- ^ a b c Santoro, Caterina (1 Ocak 1999). Gli Sforza: La casata nobiliare che resse il *Ducato di Milano dal 1450 al 1535 (İtalyanca). Lampi di stampa. ISBN 978-88-488-0056-3.
