Uluslararası Para Fonu

Uluslararası Para Fonu

Kısaltması	IMF
Yasal durumu	Etkin
Merkezi	Washington, DC, Amerika Birleşik Devletleri
Başkanı	Kristalina Georgieva
Websitesi	IMF

Uluslararası Para Fonu (İngilizce: International Monetary Fund, IMF), küresel finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur.

1944 yılında ABD'nin New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods'ta kurulan ve 1947'de fiilen çalışmaya başlayan milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir teşkilattır. IMF küresel para iş birliği, finansal istikrarı sağlamak, uluslararası ticareti kolaylaştırmak, yüksek istihdam ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi teşvik ve dünya çapında yoksulluğu azaltmayı teşvik etmek için çalışan, 189 ülkenin üye olduğu organizasyondur.

Kuruluşun belirtilen hedeflerinde, ödemeler dengesi ihtiyaçlarını karşılamak için üye ülkelerin mali kaynaklarını kullanılabilir hale getirmek de dahil olmak üzere uluslararası ekonomik iş birliği, uluslararası ticaret, istihdam ve döviz kuru istikrarını teşvik edilmesi olarak tanımlanmaktadır. IMF'nin merkezi ABD'de, Washington, DC'de bulunmaktadır.

Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarından sonra milletlerarası ekonomik problemler karmaşık hale gelmiş, I. Dünya Savaşı'ndan sonra düşülen ekonomik buhranla savaş sonrası ekonomik depresyonlar da ekonomik ilişkileri tehdit eder bir vaziyet almıştı. Avrupa devletlerinin II. Dünya Savaşı sonrası bozuk ve depresyon içindeki ekonomik durumlarının aksine Amerika Birleşik Devletleri'nin savaş boyunca ihracatının altın stoklarının artması, ekonomik bakımdan yardım yapacak tek ülke durumuna gelmesine sebep oldu.

ABD, Avrupa devletlerine doğrudan yardım yapmak yerine mali kurumlar kurarak yardım yapılması taraftarı oldu ve 1944 yılında Bretton Woods'ta 45 devletin katılımıyla birtakım kararlar alındı. Bretton Woods Antlaşması'nda; birisi, Milletlerarası Para Fonu, diğeri, Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) yahut kısaca Dünya Bankası isimleriyle iki ekonomik kurumun kurulması kararlaştırılmıştır.

IMF, Avrupa devletlerinin ödeme bilançolarında ortaya çıkabilecek geçici (kısa vadeli) ödeme güçlüklerinde kredi vererek milletlerarası ticaretin bu yüzden daralmasını önlemek; Dünya Bankası da uzun vadeli yatırım kredileri vermek suretiyle, Avrupa devletlerinin yeniden imarını sağlamak, ödeme bilançolarındaki yapısal dengesizlikleri gidermek için kurulmuştur.

Her iki kurumun, sermaye ve kaynaklarının önemli bir kısmı ABD tarafından temin edilmiştir. Bu kurumlara üye olan ülkelerin prensip olarak, içeride enflasyonu önleyici para politikaları takip etmeleri, dış ticareti ise tek taraflı devalüasyonlar ve ithal sınırlamalar yüzünden daraltmamaları, aksine bu tehditleri olabildiğince kaldırmaları gerekecekti.

Organizasyon

IMF merkez binası

IMF kendisini 190 üyeli bir organizasyon olarak tanımlar (Sırbistan-Karadağ 18 Ocak 2007 tarihi itibarıyla 185. üyesidir).

Kuzey Kore, Küba, Andorra, Lihtenştayn, Tuvalu ve Nauru hariç bütün Birleşmiş Milletler üye devletleri IMF'ye doğrudan olarak katılır.

Vatikan, Tayvan (Çin Cumhuriyeti), Filistin Otoritesi (IMF'nin teknik yardımını almasına rağmen) ve Sahravi Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra) Birleşmiş Milletler tam üyesi değillerdir.

IMF'nin kuruluş amaçları

• Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân hazırlamak;
• Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak;
• Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı değer düşürmelerine mani olmak;
• Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak.

Bu gayeleri sağlamak için fona üye ülkelerin girmiş olduğu bazı taahhütler de şunlardır:

• Dış turizm de dahil olmak üzere dış ticaret muamelelerinde döviz kontrol ve tahditlerini önlemek;
• Millî para biriminin altın veya dolar olarak paritesini tespit ve fona tescil ettirmek;
• Fona tescil edilen pariteyi değiştirmemek ve ancak tediye bilançolarındaki bünyevi değişikliklerde, çok zaruri hallerde değer düşürmeye gitmek (% 10'a kadarki develüasyonlar da muhtar kılınmış, aşan miktarlardaki değer düşürmeler için izin alma keyfiyeti getirilmiştir.);
• Üye ülkelerin altın mukabilinde döviz alıp satabilmeleri, müstahsil ülkelerin altın satmaları serbest bırakılmıştır.

IMF'nin, tediye bilançoları açık veya fazlalık veren ülkelere düzenleyici müdahale yapma imkânı vardır. Fonun en yetkili organı, üye ülkelerin mümessillerinden teşekkül eden Güvernörler Heyeti dir. Yılda bir toplanır. Bu heyet kendi arasından 12 kişilik bir Müdürler Meclisi seçerek yetkisini bunlara devreder. Güvernörler Heyetinde her üye ülke, sabit bir oy sayısı yanında fona iştirak hissesiyle oranlı bir oy sayısına da sahiptir. Buna göre en fazla oy hakkına sahip ülke, en fazla sermayeyle iştirak eden ABD'dir.

Herhangi bir ülke mutlaka hem Milletlerarası Para Fonuna (IMF) ve hem de Dünya Bankası'na (IBRD) bir arada üye olmak durumundadır. Fona üye devletlerin hisselerine kota denmektedir. Kotaların % 25'i altın ile, kalan% 75'i milli para ile ödenmiş veya taahhüt edilmiştir. Başlangıçta 8 milyar dolar olan sermayesi diğer yıllarda çok artmıştır. Bunun yanında serbest dövizli ülkelerde tahvil satmak suretiyle fon ve kaynaklarını artırma imkânı da mevcuttur. Fon, her üyeye kotasının % 25'i tutarında krediyi talep vukuunda, otomatik olarak vermekle mükelleftir. Fonun verdiği kredilerde vade 5 yılı geçemez.

Dünya Bankası'nın teşkilatı, IMF'nin teşkilatı gibidir. Başlangıçta 8 milyar dolar sermaye ile kurulan banka 1959 yılında bu sermayesini 20 milyar dolara yükseltmiş, daha sonraki senelerde bu miktar çok artmıştır.

Banka, kredi açarken aşağıdaki şartları gözönünde bulundurmaktadır:

• Borç almak isteyen ülkenin, özel piyasadan ve makul şartlarla kredi alamayacağı belli olmalıdır.
• Banka tarafından verilen kredinin kullanılacağı projenin bankaya sunulması ve kabul edilmesi gerekmektedir.
• Banka; üye ülkelerle sadece hazine, merkez bankası, istikrar fonu idaresi ve diğer resmi veya yarı resmi müesseselerle temas eder ve üye devletlere kamu yatırımları için bu kanallardan kredi sağlar.
• Borçlanan doğrudan üye devlet değil de, üye ülkedeki özel teşebbüs ise, Banka projeleri tetkik etmekle beraber krediyi doğrudan teşebbüse açmaz; mutlaka üye devletin kefaleti ile merkez bankası veya başka bir resmi yahut yarı resmi teşekkülün tavassutunu alır. Mesela Türkiye'de özel teşebbüse Türkiye Sınai Kalkınma Bankası kanalıyla ikrazda bulunmaktadır.

IMF verilerine göre (2006) fonun borç verme kaynağı 174 milyar dolar. Alacakları ise 75 ülkeden 34 milyar dolardır. 2010 verilerine göre IMF'ye en çok borcu olan ülkeler sıralaması şöyledir: Yunanistan (30 milyar), Romanya (13,9 milyar), Ukrayna (12,66 milyar), Macaristan (11.7 milyar) dolardır.

Eleştiriler

IMF ve Dünya Bankası'nın askerî diktatörlüklerle ilişkisi

Bretton Woods enstitülerinin dünya ekonomisine özellikle soğuk savaş yıllarındaki etkisi çok tartışılmıştır. IMF'nin kasıtlı olarak Amerika ve Avrupa menşeli şirketlerle iyi ilişkiler kuran askerî diktatörlükleri desteklediği iddia edilmektedir. Hatta bazı eleştirmenler IMF'nin demokrasi, insan hakları, işçi hakları konularına olumsuz hatta saldırgan bir tutum sergilediğini iddia etmektedirler.

Bu düşünceler dünyadaki küresellik karşıtı harekete ivme kazandırmıştır. IMF taraftarları ise IMF'nin asıl gücünün veya görevinin demokrasi değil ekonomik istikrar olduğunu, ekonomik istikrarın da demokrasinin temel taşı olduğunu iddia etmektedirler.

IMF ve Dünya Bankası'na üyeyken askerî diktatörlüklerce yönetilen ülkeler (çeşitli kaynaklardan borçlanmalar - milyar $):

IMF ve Dünya Bankası'na Borçlu Ülke	Diktatörlük	İktidara Geliş Tarihi	Düştüğü Tarih	Rejim Başlangıcında Ülke Borcu (1)	Rejim Sonunda Ülke Borcu (2)	1996 Toplam Borç	Diktatörlerin Aldığı Toplam Borç	Diktatörlerin Yarattığı Borç Yüzdesi
Arjantin	Askerî diktatörlük	1976	1983	9.3	48.9	93.8	39.6	42.00%
Bolivya	Askerî diktatörlük	1962	1980	0	2.7	5.2	2.7	52.00%
Brezilya	Askerî diktatörlük	1964	1984	5.1	105.1	179	100	56.00%
Şili	Pinochet diktatörlüğü	1974	1989	5.2	18	27.4	12.8	47.00%
El Salvador	Askerî diktatörlük	1979	1994	0.9	2.2	2.2	1.3	59.00%
Etiyopya	Mengistu diktatörlüğü	1977	1991	0.5	4.2	10	3.7	37.00%
Haiti	Duvalier diktatörlüğü	1971	1986	0	0.7	0.9	0.7	78.00%
Endonezya	Suharto diktatörlüğü	1967	1998	3	129	129	126	98.00%
Kenya	Moi diktatörlüğü	1979	2002	2.7	6.9	6.9	4.2	61.00%
Liberya	Doe diktatörlüğü	1979	1990	0.6	1.9	2.1	1.3	62.00%
Malavi	Banda diktatörlüğü	1964	1994	0.1	2	2.3	1.9	83.00%
Nijerya	Buhari/Abacha diktatörlüğü	1984	1998	17.8	31.4	31.4	13.6	43.00%
Pakistan	Ziyâ diktatörlüğü	1977	1988	7.6	17
Pakistan	Askerî diktatörlük	1990	günümüz	20.6	29.9	29.9	18.7	63.00%
Paraguay	Stroessner diktatörlüğü	1954	1989	0.1	2.4	2.1	2.3	96.00%
Filipinler	Marcos diktatörlüğü	1965	1986	1.5	28.3	41.2	26.8	65.00%
Somali	Barre diktatörlüğü	1969	1991	0	2.4	2.6	2.4	92.00%
Güney Afrika	Apartheid diktatörlüğü		1992		18.7	23.6	18.7	79.00%
Sudan	Nimeiry/el-Mehdi diktatörlüğü	1969	günümüz	0.3	17	17	16.7	98.00%
Suriye	Esad diktatörlüğü	1970	2024	0.2	21.4	21.4	21.2	99.00%
Tayland	Askerî diktatörlük	1950	1983	0	13.9	90.8	13.9	15.00%
Zaire/Kongo	Mobutu diktatörlüğü	1965	1997	0.3	12.8	12.8	12.5	98.00%

Dipnot: Rejim başlangıcında ülke borcu; Dünya Bankası'nın en eski kayıtlar 1970 yılından kalmadır. Pakistan'da iki farklı dönemde askeri rejim iktidara gelmiştir. Bu tablo 1996 yılında hazırlandığı için son borç olarak 1996'yı baz almaktadır.

IMF başkanları listesi

İsim	Ulus	Başlama	Bitiş
Camille Gutt	Belçika	6 Mayıs 1946	1951
Ivar Rooth	İsveç	Ağustos 1951	Ekim 1956
Per Jacobsson	İsveç	Aralık 1956	5 Mayıs 1963
Pierre-Paul Schweitzer	Fransa	1 Eylül 1963	1 Eylül 1973
H.Johannes Witteven	Hollanda	1 Eylül 1973	17 Haziran 1978
Jacques de Larosière	Fransa	17 Haziran 1978	16 Ocak 1987
Michel Camdessus	Fransa	16 Ocak 1987	14 Şubat 2000
Horst Köhler	Almanya	1 Mayıs 2000	4 Mart 2004
Anne Kruger	ABD	4 Mart 2004	4 Mayıs 2004
Rodrigo Rato	İspanya	4 Mayıs 2004	31 Ekim 2007
Dominique Strauss-Kahn	Fransa	1 Kasım 2007	18 Mayıs 2011
John Lipsky	ABD	18 Mayıs 2011	5 Temmuz 2011 (geçici)
Christine Lagarde	Fransa	5 Temmuz 2011	16 Temmuz 2019
Kristalina Georgieva	Bulgaristan	1 Ekim 2019	görevde

Ayrıca bakınız

• Bretton Woods Anlaşması
• Liberal uluslararası düzen

Kaynakça

• Jan Joost Teunissen and Age Akkerman (eds.)(2005). Helping the Poor?The IMF and How-Income Countries [1] FONDAD.ISBN 90-74208-25-8
• Dreher, Axel (2002). The Development and Implementation of IMF and World Bank Conditionality [2] HWWA.ISSN 1616-4814
• The IMF and The World Bank:How do they differ? [3]7 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.