Kösele

Kösele, ufak ve büyük baş hayvan derisinden çeşitli bitkisel tanenlerle ve kimyevi materyallerle üretilen bir tür malzemedir. Oldukça dayanıklı ve sert bir yapıdadır. Yapısının bu türden olmasının nedeni, kullanılan çeşitli bağlayıcı kimyasallar ve koruyucu yağlardır.

Genellikle ayakkabı tabanında kullanılan ancak çırçır fabrikalarında pamuğun çekirdeğinin ayrılmasında, makine kayışlarında ya da contalarında kullanılabilen, kalınlığı 2 milimetreden 7 milimetreye kadar olabilen, oldukça dayanıklı, sert bir deri çeşididir.

Kösele üretiminin dönüm noktası ise 1893'te ortaya atılan krom işlemidir. Bu nokta kösele üretimindeki tek ilerlemedir denilebilir. Şu an dünya kösele üretiminin %90'ı kromla tabaklanarak üretilmektedir. Bu işlem köseleye fazladan dayanım sağlamaktadır. Bitkisel tabaklama 3 ila 4 hafta sürerken, kromla tabaklama işlemi bu süreyi 1 ila 2 hafta indirmiştir. Günümüzde bitkisel tabaklamanın başlıca kullanıldığı alan, ayakkabı tabanında ve kasnak kayışı yapımında kullanılan köselelerdir. Bunun bir sonucu olarak, bu tarihsel işlem bugün de yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Ayrıca bugün ayakkabıların büyük çoğunluğu, ikinci bir defa bir miktar bitkisel tabaklanmış deri ve köselerden yapılmaktadır. Suni deri ve üzeri kaplanmış dokumalar, alışılmış deri ve kösele pazarında önemli bir yer almışlardır.

Hızlı üretimi

Büyükbaş hayvan derileri 24-48 saat arasında suda bekletilir. Deri üzerine yüzme esnasında kalan fazla etler spiral bıçakları olan makineyle (etleme makinesi) sıyrılır. Deri dolabında kireç, su ve sodyum sülfür (zırnık) ile 2 ile 4 saat arasında çevrilir ve 2 gün bu solüsyonda bekletilir. Tekrar makineyle kalan fazla etler sıyrılır. Deriye işleyen kireç ve zırnık kalıntılarının temizlenmesi için çeşitli asitler ve suni gübreyle deri dolabında yıkanır. (eskiden bu işlem köpek ya da güvercin pisliğiyle yapılırdı. "Tabakhaneye bok mu yetiştiriyorsun?" deyimi buradan çıkmıştır.) Kireç ve zırnıktan temizlenen deriler tanenlemeye hazırlanmaları için değişik sentetik tanenler, formik asit ve tuz ile Ph ve bomesi deri dolabına düzenlenir. Deri dolabında su ve çeşitli bitkisel tanenlerle (meşe palamutu, mimoza, kestane, Quebracho vb.) hazırlanan solüsyonla 2 ila 4 gün arasında döndürülen deriler daha sonra yine deri dolabında yağlama ve ilave sentetik tanenleme işlemine tabi tutulur. Bu işlemlerden geçirilen deriler açma ve yapıştırma makineleriyle düzleştirilerek kurutulur ve sıkıştırılıp, parlatılarak kullanıma hazır hale gelir.

Yavaş (geleneksel) üretimi

Bu üretim prosesinde de bütün işlemler yukarıdaki tanenlemeye hazırlama safhasına kadar aynıdır. Geleneksel üretimde sentetik tanenler ve formik asit yerine öğütülmüş meşe palamutu ve suyla yapılan bir karışımla deriler 2 aydan 6 aya kadar değişen zamanlarda bekletilir. Kuyulardan çıkarılan derilerin sonraki işleme safhaları yine yukarıdaki işleme prosesiyle aynıdır.

Kromlu üretimi

Bu üretim prosesinde bitkisel tanenleme yerine krom kimyasalı kullanılır. Bu tarzda üretilen kösele oldukça yumuşaktır ve genellikle saraciyelikte (çantır, kemer, cüzdan, hediyelik eşya vb.) kullanılır.