Haçkar

Haçkar veya K(h)açkar (Ermenice: Խաչքար, yani "haç-taşı") genellikle Ermenistan'da bulunan,^[1] Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip işlenmiş anıtsal taşlardır.

Haçkarlarda rastlanan en yaygın özellik, altında gül benzeri bir motif veya güneş diski bulunan, çapraz işarettir ki bazen haç işaretine de rastlanabilir. Eserin geri kalanı genellikle yaprak, üzüm veya soyut düğüm motifleriyle süslenir. Zaman zaman tepe kısmında İncil'den veya Hristiyan Azizlerinden çeşitli karakterler barındıran kornişler de görülebilir.

Haçkarların dikilmesindeki en yaygın sebep adayıştı: yaşayan veya ölmüş bir kişinin ruhunun kurtuluşuna adanmış, atfedilmişlerdir. Bunun dışında farklı sebeplerle dikildikleri de olmuştur; askerî bir zaferin, yeni bir kilisenin inşasının anısına veya doğal felaketlerden korunma adına.

Haçkarlara en çok rastlanılan yerler mezarlıklardır. Bununla birlikte haçkarlar mezar taşı olarak görülmemelidirler; zira Ermeni mezar taşlarının birçok farklı çeşidi, biçimi, tipi olabilir - haçkarlar bu tiplerden sadece birisidir.

Ahlat Selçuklu Mezarlığı olarak bilinen tarihi stellerin Haçkar stel geleneğine benzerlik gösterdiği aşikârdır. Küçük Asya'nın doğusunda kadim çağlardan beri özellikle Ermeni mimarisinde ve Fars mimarisinde bu mimarı kültürün etkileri ekseriyetle görülmektedir. Ermeni mimarisinin en belirgin özelliklerinden birisi olarak görülmesi mümkün olan kırmızı tüf ve bazat taşlarının, bu sit alanındaki eserlerde kullanıldığı görülmektedir. Çeşitli yazarlar ve seyyahlar Haçkar stel geleneğinin Anadolu'nun çeşitli illerinin Arap ve Türk fethinden itibaren Türk-İslam geleneğine nüfus ettiğini vurgulamaktadır. Buna karşın akademisyen Yaşar Çoruhlu, Doğu Anadolu ve Kafkasya Bölgesi Haçkar stellerinin Orta Asya'da Türk boylarının mezar taşı geleneğinden etkilendiğini ifade etmiştir.

Haçkarlara benzer dikilitaş örneklerinin, Ermeni Hristiyan mimarisinden önce de rastlanıdığını çeşitli kaynaklar belirtmiştir. Haçkarların ilk örneği 9. yy. da Garni şehrinde bulunmuştur.^[2]^[3]^[4]

Hağartsin Manastırı'nda bulunan bir kaçkar. Dilican yakınları, Ermenistan
Khatchkars of Por (Değirmenaltı)
Khatchkars of Por (Değirmenaltı)
Kuzey Ermenistan'dan bir haçkar
Ermeni haçkar
Ermeni haçkar

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Haçkar ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

^ Gough M. The Origins of Christian Art, London, 1973
^ "Baran Zeydanlıoğlu: Ahlat'taki mezarlık /Selçukluların' midir?". Rûpela nû. 10 Nisan 2022. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.
^ Çoruhlu, Yaşar (3 Temmuz 2019). "Türk Sanatı'nın Ermeni Sanatı'na etkileri". 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi3 Temmuz 2019.
^ "'Selçuklu Mezarlığı'". Serbestiyet. 19 Ağustos 2021. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[1] Gough M. The Origins of Christian Art, London, 1973

[2] "Baran Zeydanlıoğlu: Ahlat'taki mezarlık /Selçukluların' midir?". Rûpela nû. 10 Nisan 2022. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[3] Çoruhlu, Yaşar (3 Temmuz 2019). "Türk Sanatı'nın Ermeni Sanatı'na etkileri". 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi3 Temmuz 2019.

[4] "'Selçuklu Mezarlığı'". Serbestiyet. 19 Ağustos 2021. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]