Ermeni mimarisi
Ermeni mimarisi, estetik veya tarihsel bağlantıları Ermeni halkına dayanan mimari eserleri kapsar. Bu mimari üslubu belirli coğrafi ya da kronolojik sınırlar içine yerleştirmek zordur, ancak birçok anıtı tarihi Ermenistan ve uzantısı coğrafyalarda oluşturulmuştur. Ermeni mimarisinin en önemli örnekleri genel olarak Orta Çağ’da ve 7. yüzyıl'da inşa edilen kiliseleri olarak kabul edilir.[1] Bu mimari gelenek, hem Bizans mimarisi hem de Fars mimarisi ile etkileşim içinde gelişmiş, özgün bir üslup oluşturmuştur.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermeni mimarisinin en erken örnekleri M.S. 4. yüzyılda Hristiyanlığın, Ermenistan’ın resmî dini olarak kabul edilmesinden sonra ortaya çıkmıştır. 7. yüzyıl, Ermeni mimarisinin klasik dönemi olarak kabul edilir. Bu dönemde merkezi planlı, haç biçimli ve kubbeli kiliseler inşa edilmiştir.[1] Orta Çağ boyunca, Bagratuni Hanedanı ve Sünik Prensliği dönemlerinde yeni mimari merkezler gelişmiştir. Tatev Manastırı ve Noravank Manastırı bu dönemin başyapıtları arasında yer alır.[3] 11. yüzyıldan itibaren Ani başkenti, geniş ölçekli taş işçiliği ve çok kubbeli bazilikalarıyla “taşın başkenti” olarak anılmıştır.[4]
Yapı Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermeni mimarisinin en ayırt edici özelliklerinden biri, yüksek merkezi kubbe ve haç planlı iç düzendir. Genellikle tüf taşı veya bazalt kullanılır; taş yüzeylerde kabartma haçlar (haçkar) ve geometrik süslemeler öne çıkar.[2] Erken dönem kiliselerinde dikey vurgulu siluetler, kubbeyi taşıyan konik çatı formu ve zengin taş oymacılığı görülür. Cep düzenleri genellikle üçlü niş sistemiyle dengelenmiştir; bu özellik, daha sonra Gürcü mimarisi ve Rus Ortodoks mimarisi üzerinde de etkili olmuştur.[5]
Önemli Yapılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Eçmiyazin Katedrali - 4. yüzyıl; dünyanın en eski katedrallerinden biri.
- Zvartnots Katedrali - 7. yüzyıl; dairesel planıyla klasik dönem simgesi.
- Ani Katedrali - 989; mimar Trdat tarafından inşa edilmiştir.
- Tatev Manastırı - 9. yüzyıl; Sünik bölgesinde yer alır.
- Noravank Manastırı - 13. yüzyıl; mimar Momik’in eseri.
Etki ve Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermeni mimarisi, Orta Çağ boyunca Kafkasya, Doğu Anadolu ve İran mimarilerini etkilemiştir. Ermeni taş işçiliği teknikleri, Selçuklu mimarisi ve erken Osmanlı mimarisi üzerinde de dolaylı izler bırakmıştır.[6] Günümüzde Ermeni Apostolik Kilisesi’nin mimari geleneği, hem Ermenistan’da hem diaspora topluluklarında sürdürülmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Maranci, Christina (2001). Medieval Armenian Architecture: Constructions of Race and Nation (İngilizce). Peeters. ISBN 978-90-429-0939-7.
- ^ a b "Armenian Architecture". Armenian Heritage. Erişim tarihi: 1 Kasım 2025.
- ^ Der Nersessian, Sirarp. The Armenians. London: Thames and Hudson, 1969, s. 198–205.
- ^ Thierry, Jean-Michel. Les arts arméniens. Paris: Mazenod, 1987, s. 210–215.
- ^ Strzygowski, Josef. Die Baukunst der Armenier und Europa. Wien: Schroll, 1918.
- ^ Eastmond, Antony. Art and Identity in Thirteenth-Century Byzantium: Hagia Sophia and the Empire of Trebizond. Ashgate, 2004, s. 88–90.
