Karadağ (İran)
Karadağ veya Karacadağ (Azerice: Qaradağ, Qaracadağ, Farsça: ارسباران, Rusça: Карадаг, Караджадаг) İran'ın kuzeybatı bölgesi Güney Azerbaycan'daki[1] Doğu Azerbaycan Eyaleti'nde ve Aras Nehri'nin güney kısmında yer alan tarihsel bölgedir. Bölgenin merkezi Ahar şehri olup Ahar Şehristanı'nı içine alır. Meşkinşehr ve Mugan Ovası'na komşudur. Ormanlık olan bölge coğrafi açıdan dağlık olup,[2] bakır açısından zengindir.[3]
Köken bilimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Karadağ kelimesi büyük dağ veya dağlık yer anlamına gelmektedir.[4] Bölge için Aresbaran ve Farsça kaynaklarda özellikle modern tarihi ve coğrafi edebiyatta geçen Arasbaran adı kullanılmaktadır.[5] Bölgeye İran'ın Türkmen Yatağı da denir.[6]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Piştekinliler ve sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]1155 ile 1231 yılları arası Karadağ'a Gürcü kökenli Piştekinliler egemen olmuştur. Hanedanın ilk hükümdarı olan Nüsreteddin Piştekin ibn Muhammed para bastırmıştır. 1125 ile 1131 yılları arası bu hanedan Harezmşahların hakimiyetinde kalmıştır.[7] Hanedanın ikinci ve son hükümdarı Nüsreteddin Muhammed ibn Nüsreteddin Piştekin'dir.
Safeviler Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1567 yılında, Karadağ Safevî Devleti egemenliğindeyken kendisi bir sufi olan Ensar Halife buraya hükümdar olarak atanmıştır. 1583 yılında I. Tahmasp'ın emri ile Şirvan Eyaleti'ne beylerbeyi olarak atanmasıyla, Karadağ hükümdarı Ensar Halife'nin oğlu Şahverdi Han olmuştur. Şahverdi Han 1589 yılında öldürülmeden önce, 1588 yılında Azerbaycan Türklerinin elindeki topraklara saldırmıştır. Şahverdi Han'ın ölümünün ardından aynı yıl 168-169 aday içinden yine aynı aileden olan Maksud Sultan, Karadağ hükümdarı olmuştur. Tarihçi İskender Munşi, bu ailenin dönemin Kızılbaş kabileleleri arasında yapılan askeri olarak önem sıralamasında sekizinci olduğunu söylemiştir.[8] Maksud Sultan'ın hükümdarlığı ise 1606 yılına kadar sürmüştür.
Bir süre sonra, soyu Tokmaklı oymağından gelen Mahmud Sultan, hükümdar olmuştur. İskender Munşi, Mahmud Sultan'dan önce onun kuzeni Burhaneddin Halife'nin hükümdar olduğunu söylemiştir.[9] 1701 yılında Mahmud Sultan'nın oğlu Bayandur Sultan, I. Hüseyin'in fermanı ile hükümdar olmuş ve ardından oğlu Muhammed Kasım Han onun yerine geçmiştir. Muhammed Kasım Han, hükümdar olduktan sonra şaha itaatsizlik etmiştir. Muhammed Kasım Han'ın ölmesinin ardından 1721 yılında oğlu Abdürrezzak Han hükümdar olmuştur. 1725 ile 1727 yılları arası Karadağ, Osmanlı Devleti egemenliğine girmiştir. 1727 yılında Osmanlı Devleti'ne karşı isyan çıkmış, bu isyan 1729 yılında bastırılmıştır. Aynı yıl Abdürrezzak Han da öldürülmüştür. Bunun üzerine 1730'da, daha sonra Karadağ Hanlığı'nı kuracak olan kardeşi Kazım Han hükümdar olmuştur.
Karadağ Hanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]İran dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge, Rus-İran Savaşları'nda en önemli savaş alanlarından biridir. İran askerleri ve mühimmatlar burada tedarik edilmiştir. Bölge yıllarca Anti Rus direniş bölgesi olarak kalmıştır. Ayrıca Yeprem Han, Rehim Han'ı burada yenilgiye uğratmıştır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Arasbaran Ormanı, Vaygan (وایقان)'ın kuzey ve batı bölümlerinde, Aynelu (آئینهلو), Hasanabad (حسنآباد) ve Dizmar (دیزمار)'da bulunmaktadır. Buradaki vahşi hayat hafiftir. Burada Ghareghat (قرهقات) olarak bilinen bir orman meyvesi bulunabilir. Bölgede Babek Hürremi'nin kalesi de bulunmaktadır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "İslâm ansiklopedisi ". Türkiye Diyanet Vakfı. 1988. ss. s. 131.
- ^ "Türk kültürü". Türk Kültürünü Araştırma Enstitütü. 1966. ss. s. 129-130.
- ^ Mehmed Emin Resulzade (1993). "İran Türkleri (Türk Yurdu ve Sebilürreşad'daki Yazıları)". Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. ss. s. 10. ISBN 975-498-071-3.
- ^ "Qara Qan" (Azerice). Azerbaijan Today. 23 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2009.
- ^ Hassan Arfa (2006). "Kürtler". Avesta Yayınları. ss. s. 175.
- ^ Nihat Çetinkaya (1996). "Iğdır tarihi: tarih, yer adları ve bazı oymaklar üzerine". Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. ss. s. 312.
- ^ A. A. Karang. "Ahar" (İngilizce). Encyclopædia Iranica. 6 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2009.
- ^ I.P. Petrushevsky (1949). "Essays on the History of Feudal Relations in Azerbaijan and Armenia in the 16th Early 19th Centuries". Leningrad State University.
- ^ İskender Munşi (1902-1903). "Tarih-i Âlem Aray-i Abbasi". ss. c. 2, s. 580.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Enver Çingizoğlu (1998). "Karşı Yatan Karadağ".
- Enver Çingizoğlu (2008). "Karadağlılar".