Karun Nehri

Karun
Farsça: کارون
Karun; Farsça: کارون
	Karun Nehri Haritası
Yerel adı	Farsça: کارون
Aktığı Yer
Ülke	İran
Eyaletler	Çaharmahal ve Bahtiyari, Huzistan
Şehirler	Şuşter, Ahwāz, Hürremşehr
Fiziksel özellikleri
Kaynak	Zard Kuh
• yeri	Zagros, Huzistan
Ağzı	Şattülarap
• yeri	Hürremşehr
• irtifa	0 m (0 ft)
Uzunluk	950 km (590 mi)
Havza Alanı	65,230 km2 (25,190 sq mi)
Boşaltım
• yer	Ahwāz
• ortalama	575 m3/s (20,300 cu ft/s)
• minimum	26 m3/s (920 cu ft/s)
• maksimum	2,995 m3/s (105,800 cu ft/s)

Karun nehri^[2] (Farsça: کارون, Farsça telaffuz: [kɒːˈɾuːn]) İran'ın en yüksek su debisine sahip nehri olup, ülkenin tek seyrüsefer yapılabilen nehridir. Yaklaşık 950 km (590 mi) uzunluğunda olan nehir, Zagros Dağları'ndaki Bahtiyari bölgesinde Zard Kuh (Sarı dağ) dağlarında doğar ve Dez ile Kuhreng gibi birçok kolu alır. İran'ın Huzistan Eyaleti'nin başkenti Ahvaz şehrinden geçerek, Şattülarap'a dökülür.^[3]

Karun nehri, Basra Körfezi'ne doğru devam eder ve deltasında iki ana kola ayrılır: Bahmanşir ve Haffar. Bu kollar, Şattülarap'a katılarak Basra Körfezi'ne dökülür. Önemli Abadan Adası, Karun'un bu iki kolu arasında yer almaktadır.^[3] Liman şehri Hürremşehr, Haffar kolu tarafından Abadan Adası'ndan ayrılır.

Juris Zarins ve diğer alimler Karun'u Cennet'teki dört nehirden biri (Gihon) olarak tanımlamışlardır; diğerleri Dicle, Fırat ve Vadi al-Batin veya Kerhe Nehri'dir.

İsim

Karun nehri, erken klasik dönemlerde, Pasitigris olarak biliniyordu. Orta çağ ve modern zamanlardaki Karun adı, nehrin iki ana kolundan biri tarafından hala korunan Kuhreng adının bozulmuş bir şeklidir. John Gordon Lorimer, Fars Körfezi, Umman ve Orta Arabistan Coğrafya Sözlüğü'nde (Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and Central Arabia), nehrin orta çağ Arap ve Fars coğrafyacıları tarafından 'Küçük Dicle' olarak çevrilebilecek "Dujail'" adıyla da bilindiğini kaydetmektedir.

Güzergah

Nehir, Batı İran'daki Zagros Dağları'nda, 4.221 metre (13.848 fit) yüksekliğindeki Zard-Kuh'un yamaçlarında doğar. Nehir, belirgin dağ sıraları arasından güney ve batı yönünde akar ve güney kıyısında Vanak, kuzey kıyısında ise Bazoft nehirlerinden ek su alır. Bu kollar, Karun-4 Barajı'nın yukarısındaki nehir havzasına katkıda bulunur. 25 kilometre (16 mil) aşağı akışta, Karun, Karun-3 Barajı tarafından oluşturulan rezervuarla genişler.

Kharsan Nehri, dar bir kanyondan geçerek güneydoğudan bir rezervuara akar, günümüzde kuzeybatı yönünde İze'nin yanından geçerek sonunda Sussan Ovası'na doğru kıvrılır. Karun daha sonra kuzeye doğru dönerek, nehrin güneybatıya doğru olan geçidini sular altında bırakan Şehit Abbaspur Barajı (Karun-1) rezervuarına girer. Karun, güneybatıya doğru akarak Mescid-i Süleyman Barajı (Karun-2) havzasına ulaşır, ardından kuzeybatıya döner. Son olarak, dağ eteklerinden ayrılır ve Şuşter'in yanından ve Dez ile birleştiği noktadan güneye doğru akar. Daha sonra güneybatıya doğru kıvrılarak Ahvaz şehrini ikiye böler ve tarım arazilerinden geçerek Hürremşehr'deki Arvand Rud'a döküldüğü ağzına ulaşır. Burada suyu, Dicle ve Fırat nehirlerinin sularıyla birlikte keskin bir şekilde güneydoğuya dönerek Basra Körfezi'ne akar.^[4]^[5]

Havza

Karun Nehri'nin su toplama alanı (koyu mavi)

İran'ın debisine göre en büyük nehri olan Karun'nun havzası İran'ın iki eyaletininde toplam 65.230 kilometrekare (25.190 sq mi) alanı kaplamaktadır. Nehrin uzunluğu yaklaşık 950 kilometre (590 mi) uzunluğunda olup 575 metreküp/saniye (20.300 cu ft/s) debiye sahiptir. Nehir kıyısındaki en büyük şehir 1,3 milyonu aşkın nüfusuyla Ahvaz'dır. Diğer önemli şehirleri arasında Şuştar, Hürremşehr (liman), Mescid-i Süleyman ve İze yer alır.

Huzistan'ın ulaşım ve kaynaklarının çoğu, bir şekilde Karun Nehri ile bağlantılıdır. İngilizlerin ilk olarak Mescid-i Süleyman'da petrolü keşfetmesinden bu yana Karun, Basra Körfezi'ne petrol taşımacılığı için önemli bir rota olmuştur ve önemli bir ticari su yolu olarak kalmaya devam etmektedir.^[6]

Karun'dan gelen su, çevredeki ovanın 280.000 hektardan (690.000 dönüm) fazlasını sulamaktadır ve 100.000 hektar (250.000 dönüm) daha arazinin su alması planlanmaktadır.^[7]

Tarihi

Karun Nehri, MÖ beşinci binyıla kadar uzanan antik kültürlerin bulunduğu Susa ovası ile güneydeki, aynı döneme ait yeni keşfedilen Zohreh Nehri ovasının antik kültürü arasında yer almaktadır. Zohreh Nehri yakınlarında kazılan başlıca antik yerleşim yeri, Susa ile birçok paralellik gösteren Tol-e Chega Sofla'dır.^[8]

Daha sonra, Karun Vadisi, MÖ 2700 civarında yükselen Elam medeniyeti tarafından da iskan edildi. Tarihin çeşitli noktalarında, Ur ve Babil gibi Mezopotamya medeniyetleri Elamlıları devirdi ve modern Huzistan'daki Karun ve çevresinin kontrolünü ele geçirdi. Ancak Elam imparatorluğu, Asurluların onu istila ettiği MÖ 640 civarına kadar sürdü. Dez ve Karkheh nehirleri arasındaki modern Şuş şehrinin yakınındaki Susa şehri, istilacılar tarafından yok edilmeden önce en büyük şehirlerinden biriydi.^[9]

Nehir üzerindeki bilinen ilk büyük köprü, Sasaniler döneminde imparator Valerianus'un da aralarında bulunduğu Roma esirleri tarafından inşa edilmiş olup; Şuştar'da yer alır. Buradaki köprü ve barajın adı Band-e Kaisar, yani "Sezar barajı"dır (MS 3. yüzyıl).

1888'de, güney İran'da İngiliz nüfuzunun arttığı bir dönemde, Lynch Kardeşler, Hürremşehr ve Ahvaz'ı birbirine bağlayan nehirde ilk düzenli buharlı gemi seferlerini başlattı.

Nehrin adı, kaynağı olan Kuhrang dağ zirvesinden gelmektedir. Ot: Bir Milletin Yaşam Savaşı (1925) adlı belgesel film, Bahtiyari kabilesinin bu nehri geçme hikâyesini anlatmaktadır.

İran-Irak Savaşı sırasında, İran İslam Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri, Irak Silahlı Kuvvetleri'nin ilk ilerleyişini burada durdurdu. İran, kısıtlı askeri stoklarıyla, binlerce Besiç (Halk Seferberlik Ordusu veya Halk Ordusu) gönüllüsünü kullanan "insan dalgası" saldırılarını başlattı.

Eylül 2009'da, güney Irak'taki Basra vilayetinin üç ilçesi, İran'ın Karun Nehri üzerinde yeni barajlar inşa etmesi sonucunda afet bölgesi ilan edildi. Yeni barajlar, Arvand Rud'da (Şattülarap) yüksek tuzluluk seviyelerine neden olarak, Irak'ın Basra bölgesindeki çiftlik arazilerini yok etti ve hayvanları tehdit etti. Bölgedeki siviller tahliye edilmek zorunda kaldı.

Barajlar

The Karun-3 dam, one of the many large hydroelectric power dams on the Karun River

Karun Nehri üzerinde, çoğunlukla hidroelektrik enerji üretmek ve sel kontrolü sağlamak amacıyla inşa edilmiş bir dizi baraj bulunmaktadır. Gotvand Barajı, Mescid Süleyman Barajı, Karun-1 (Şehit Abbaspur Barajı), Karun-3 ve Karun-4, bunların çoğu İran Su ve Enerji Kaynakları Geliştirme Şirketi'ne aittir ve hepsi ana nehir yatağı üzerindedir. Karun-2, potansiyel olarak Şehit Abbaspur ve Karun-3 arasında Sussan Ovası'nda bulunacaktı, ancak arkeolojik alanların sular altında kalması endişesi nedeniyle proje hala değerlendirme aşamasındadır.^[10]

Karun-4'ün membaında bir Karun-5 barajı da önerilmiştir.^[11] Mescid Süleyman,^[12] Şehit Abbaspur ve Karun-3^[13] barajları, İran'ın elektrik şebekesinin pik güç sektörüne hizmet etmek için her biri 1.000–2.000 MW güç üretmektedir ve tamamlandığında Karun-4 de 1.000 MW üretecektir.^[14] Nehrin kolları üzerinde de birçok baraj bulunmaktadır. Dez Barajı, Bahtiyari Barajı (inşaat halinde) ve Herson-3 Barajı (inşaat halinde) bunlar arasındadır. Herson 1, Herson 2, Zalaki, Liro, Roudbar Lorestan, Bazoft ve diğerleri önerilmiştir.^[11] Karun üzerindeki barajlar, nehrin sediment taşınımı ve ekolojisi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuş ve binlerce sakinin yer değiştirmesini gerektirmiştir.

Karun Nehri üzerindeki birçok büyük hidroelektrik santralinden biri olan Karun-3 barajı

Notlar

^ ^a ^b "Karun River at Ahvaz". River Discharge Database. Center for Sustainability and the Global Environment. 1965–1984. 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.
^ Ayrıca Karon veya Karoun şeklinde de hecelenebilir.
^ ^a ^b Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (İngilizce). 28 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2025.
^ "Regional generalization of flood characteristics in Karun River basin" (PDF). Flow Regimes from International Experimental and Network Data. International Association of Hydrological Sciences. 1994. 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Karun River". Encyclopædia Britannica. Universitat de València. 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Province of Khuzestan". Cities/Provinces of Iran. Iran Chamber Society. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.
^ "Study and Executive Projects of Irrigation and Drainage Networks". Water Department. Khuzestan Water and Power Authority. 28 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.
^ Moghaddam, A. (2016)
^ Shahmiri, Cyrus. "Elamite Empire". History of Iran. Iran Chamber Society. 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Karun-2 Dam continues tragedy of cultural destruction at ancient Izeh". Archaeonews. 19 Eylül 2006. 8 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ ^a ^b Karun & Dez Development Exploitation (Harita). Iran Water & Power Resources Development Co. tarafından harita. Masjed Soleiman Project. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Masjed Soleiman Project: Technical Info". Masjed Soleiman Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 6 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Karun 3 Project: Technical Info". Karun 3 Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.
^ "Karun 4 Project: Technical Info". Karun 4 Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

Kaynakça

Karun-3, Baraj ve Hidroelektrik Santrali, Tarihçe .
N. Jafarzadeh, S. Rostami, K. Sepehrfar ve A. Lahijanzadeh, Huzastan Eyaletindeki Su Kirletici Endüstrilerin Belirlenmesi, İran Çevre Sağlığı Bilimi ve Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, No. 2, s. 36–42 (2004). [1]

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Karun Nehri ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Karun nehri, Tişine'nin diğer fotoğrafları
Karun nehri bataklıkları, Bilgi Notu, BirdLife International .

30°25′39″N 48°09′55″E / 30.4275°K 48.1653°D / 30.4275; 48.1653

H. Borjian, "Karun Nehri", Encyclopaedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/karun_1_2 adresinde
DT Potts, "ŞATT al-ARAB", Encyclopaedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/shatt-al-arab adresinde

[rdd-1] "Karun River at Ahvaz". River Discharge Database. Center for Sustainability and the Global Environment. 1965–1984. 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.

[2] Ayrıca Karon veya Karoun şeklinde de hecelenebilir.

[:0-3] Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (İngilizce). 28 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2025.

[Basin-4] "Regional generalization of flood characteristics in Karun River basin" (PDF). Flow Regimes from International Experimental and Network Data. International Association of Hydrological Sciences. 1994. 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[Britannica-5] "Karun River". Encyclopædia Britannica. Universitat de València. 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[6] "Province of Khuzestan". Cities/Provinces of Iran. Iran Chamber Society. 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.

[7] "Study and Executive Projects of Irrigation and Drainage Networks". Water Department. Khuzestan Water and Power Authority. 28 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2010.

[8] Moghaddam, A. (2016)

[9] Shahmiri, Cyrus. "Elamite Empire". History of Iran. Iran Chamber Society. 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[10] "Karun-2 Dam continues tragedy of cultural destruction at ancient Izeh". Archaeonews. 19 Eylül 2006. 8 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[Damsmap-11] Karun & Dez Development Exploitation (Harita). Iran Water & Power Resources Development Co. tarafından harita. Masjed Soleiman Project. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[12] "Masjed Soleiman Project: Technical Info". Masjed Soleiman Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 6 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[13] "Karun 3 Project: Technical Info". Karun 3 Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[14] "Karun 4 Project: Technical Info". Karun 4 Project. Iran Water and Power Resources Development Co. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]