Jabağı Qazanoqo
Hacı Thamade Jabağı Qazanoqo | |
|---|---|
| Къэзэнокъуэ Жэбагъы (Qəzənoqwe Jəbağı) | |
| Doğum | 1685 Zeiqo, Kabarda |
| Ölüm | 1750 Zeiqo, Kabarda |
| Defin yeri | Nalçik |
| Etnik köken | Çerkes |
| Vatandaşlık |  Kabarda |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Dalı | İslâm felsefesi (Hanefi Sünni) |
| Çalıştığı kurumlar | Kabarda Baş Kadısı |
| Etkilendikleri | Muhammed, Ebu Hanife, Adige Habze |
| Etkiledikleri | Cevdet Said, Pşımaho Kotse |
Jabağı Qazanoqo (Kabardeyce: Къэзэнокъуэ Жэбагъы), Çerkes filozof, İslâm âlimi, kadı, şair, askerî stratejist, siyasetçi ve diplomat. Kuzey Kafkasya'nın bağımsızlığını savunan görüşleriyle öne çıkmıştır.[1] Rusya tarafından "Kafkasya’nın Solon’u" denmiştir.[2]
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabarda’nın Zeiqo (günümüzde Zayukovo) köyünde, Keytıqo[3] prenslerine bağlı orta dereceli soylu Qazanoqo[4] ailesinde doğdu ve zekasıyla fark edilip eğitim görmesi teşvik edildi.
Kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]Siyasi kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yükselen şöhreti nedeniyle Kabardey Başprensi I. Aslanbek'in kişisel danışmanı olarak atandı. Kabarda adalet sistemini Kur'an ve Adığe Xabze öğretilerini harmanlayarak düzenledi.[5] Çerkeslerin başka bir ülkenin tebaası olmasına karşı çıkarak tam bağımsızlığı savundu. Kırım Tatarları'nın Çerkesya'yı işgal etmek istediğine inanıyordu. 1722'de Rusya ile diplomatik toplantılara katıldı.[6] 1731'de Rusya ile Tatar akınlarına karşı bir savunma anlaşması yapmayı başardı. Ancak bu ittifak, ölümünden 15 yıl sonra Rusya'nın Kabarda'ya saldırarak Rus-Çerkes Savaşı'nı başlatmasıyla sona erdi.[7]
Dindar bir Müslümandı ve 1748 yılında 64 yaşındayken haccı tamamlayarak hacı oldu.[8] Hacca giderken Bahçesaray’da, Kabardey başprensi Bemat Kurğoqo’nun elçisi olarak Kırım Hanı’yla görüştü. Hacdan döndükten sonra ise siyasi ve askeri görevlerinden çekilerek emekli oldu.[8]
Reformları ve görüşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaptığı reformlar, İslam’ın manevi ve ahlaki değerlerinin özellikle Kabardeylerin örf hukukuna dahil edilmesini kolaylaştırmıştır.[8] Adige Habze'de uygun gördüğü örf ve adetleri değiştirdi, bazılarını kaldırdı ve yenilerini ekledi. Toplumun disiplin ve ahlak üzerine kurulu olması gerektiğini benimsedi. Ona göre devlet, toplumdan doğmalı ve görevi, toplumu oluşturan unsurların yaşamlarını ve disiplinlerini düzene sokmaktan ibaret olmalıydı. Devlet reisi seçim yoluyla tayin edilmeli ve seçilecek kişi liyakatli olması gerekliydi.[2]
Kendi yetiştirdiği I. Aslanbek, "iki deniz arasında bir devlet bulunur" prensibini ortaya koymuş ve bu doğrultuda hareket etmiştir. Dağıstan'ın Kafkasya'nın diğer bölgeleriyle bağlanması gerektiğini savunmuş, ancak bu prensibi uygulayacak yeterli zamanı ve fırsatı bulamadı.[2]
Askerî kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanjal Muharebesi sırasında kurduğu strateji ile Kabardey Çerkesleri zafer elde etmiştir.[9]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Qazanoqo 1750 yılında doğduğu köyde öldü.[10] Qazanoqo'nun ölümüyle birlikte Kafkasya'daki fikri ve idari uyanışın yanı sıra tasarlanan kalkınma hamleleri de sekteye uğradı.[2]
Qazanoqo'nun ve Aslanbek'in ölümlerinin ardından gelen Kabardey başprensleri, prensler arasındaki şiddetlenen iktidar mücadelesi nedeniyle onun ideallerini sürdürecek bir istikrarı sağlayamadı. Soylular iki cepheye bölünerek Kabardey'in iç bütünlüğünü zayıflattı. Bu durumdan yararlanan Rusya, 1763 yılında Mozdok Kalesi’ni kurarak Rus-Çerkes Savaşı'nı başlattı.[2]
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaptığı reformlar ve Kuzey Kafkasya'nın bağımsız, birlikte hareket eden bir unsur olması yönündeki savunusuyla Qazanoqo, günümüzde hâlâ benimsenen bir figürdür. Adaletin, bilgelik ve erdemin sembolü olarak görülmüştür. Balkarlar gibi çevre halklar onu kendi etnik kahramanı olarak sahiplendi.[11]
2014 yılında, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'ne bağlı Zayukovo köyünün yukarısında, Baksan Nehri'nin sağ kıyısında yer alan Qazanoqey Kumb adlı düzlükte, bilge Qazanoqo'nun yanına gömüldüğü evi tespit edildi. Yalnızca sözlü gelenekte korunan mezar yeri, yerel tarihçiler Maria Kotlyarov ve Viktor Kotlyarov'un araştırmaları ve köy halkının katkıları sayesinde kesin olarak belirlendi. Halkın girişimiyle, Qazanoqo ve eşinin mezarı üzerine tüften yapılmış iki mezar taşı dikildi. Resmî makamların ilgisiz kaldığı bu girişim, tamamen yerel halkın gönüllü çabaları ve maddi desteğiyle hayata geçirildi.[11]
Adige ve Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetleri'nde Qazanoqo'nun soyundan gelen aileler yaşamaktadır.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Казаноко Джабаги - Большая Советская энциклопедия - Словари и Энциклопедии". www.endic.ru. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017.
- ^ a b c d e Bi, Mahmut (2005). Muhammed Emin Paşa Kişiliği ve Faaliyetleri (PDF). Bursa. 8 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2025.
- ^ Сокъур, Валерэ (1997). Бэчмырзэ И Къуэ Бэтокъуэ И Уэлиигъуэр 1746–1752 Гъэхэм"Ӏуащхьэмахуэ", 6. s. 94–104.
- ^ Налоева, Е. Д. (2015). КАБАРДА В ПЕРВОЙ ПОЛОВИНЕ XVIII ВЕКА: генезис адыгского феодального социума и проблемы социально-политической истории (PDF) (Rusça). Федеральное государственное бюджетное научное учреждение «Кабардино-Балкарский Институт гуманитарных исследований». s. 69. 25 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Haziran 2025.
- ^ Налоев З.М. (2009). Этюды по истории культуры адыгов.
- ^ Туган Хабасович Кумыков (1 Ocak 1967). История Кабардино-Балкарской АССР с древнейших времен до наших дней. Наука.
- ^ Henze 1992
- ^ a b c Zhemukhov, Sufian N. "One Thousand Years of Islam in Kabarda" (PDF) (İngilizce), 4. 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)8 Mayıs 2025.
- ^ Cw (15 October 2009). "Circassian World News: Documentary: Kanzhal Battle"". Circassian World News.
- ^ "В селении Заюково установлены памятники на месте захоронения Жабаги Казаноко". Archived from the original on 20 July 2017. Retrieved 8 May 2017.
- ^ a b c "Kotlyarova_M__Kotlyarov_V_Zagadochnaya_Kabardino-Balkaria - Стр 6". StudFiles (Rusça). 22 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2025.