Kenya devlet başkanı

Kenya Cumhuriyeti devlet başkanı (Svahili: Rais wa Jamhuri ya Kenya), Afrika ülkesi Kenya Cumhuriyeti'nin devlet başkanı ve hükûmet başkanıdır. Devlet başkanı aynı zamanda Kenya hükûmetinin yürütme organının da başıdır.

Tarihçe

Kenya'nın bağımsızlık öncesi anayasası, Afrika'daki eski Britanya kolonileri için kullanılan standart "Lancaster House taslağına" dayanmaktaydı. Anayasa'da erken süreçte değişikliklere tabi tutularak 1969 yılında değiştirildi.

Bağımsızlık Anayasası uyarınca, ülkenin devlet başkanı olan Britanya hükûmdarı Kraliçe II. Elizabeth yerel olarak hükûmetin başı olan Kenya Genel Valisi tarafından temsil edilmekteydi. 1964'te, ülkenin Britanya'dan bağımsızlığını kazanmasından bir yıl sonra, 1963 Anayasası değiştirilerek ülkenin rejimi cumhuriyet olarak güncellendi. Ülkenin devlet başkanı uzun bir süre hem devlet başkanı hem de hükûmet başkanı olarak görev yaptı.

Kenya'nın bağımsızlıktan bu yana toplam 5 kişi devlet başkanlığı makamına geldi: Jomo Kenyatta, Daniel arap Moi, Mwai Kibaki, Uhuru Kenyatta ve son olarak 13 Eylül 2022'de göreve başlayan William Ruto. Daniel arap Moi, güncel olarak toplamda 24 yıl görev yaparak, ülkenin en uzun süre görev yapan devlet başkanı konumundadır.

Nitelikler ve göreve seçim

Mevcut Anayasa'ya göre, bir kişinin devlet başkanı seçilmek istenmesi halinde aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir:

Doğuştan Kenya vatandaşı olmalı;
Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmalıdır;
Bir siyasi parti tarafından devlet başkanı adayı olarak aday gösterilmiş olması veya bağımsız aday olabilmesi
İlgili kişi, ülkenin 47 ilçesinin çoğunluğunun her birinden iki binden fazla seçmen tarafından aday gösterilmiş olmalıdır.^[1]

Bir aday, yabancı bir devlete bağlılığı bulunduğunda veya herhangi bir sıfatla yabancı ülke hükûmeti için kamu görevlisi olarak çalışıyorsa, devlet başkanlığı adaylığından diskalifiye edilmektedir. İkinci dönem için aday olması halinde, görevdeki Cumhurbaşkanı için 'kamu görevlisi' olma durumu geçerli değildir.

Devlet başkanı beş yılda bir ağustos ayında yapılan genel seçimlerde halk oylamasıyla seçilir. Bir başkan adayının kazanan ilan edilebilmesi için aşağıdakilere sahip olması gerekir:

Seçimde kullanılan toplam oyların yarısından fazlası; ve
Ülkedeki 47 ilçenin yarısından fazlasında oyların en az %25'i kullanıldı.^[2]

Kenya Devlet Başkanının resmî ikametgâhı Nairobi Devlet Evi'dir.

Başkanın eşi Kenya'nın First Lady'si olarak anılır.

Görev süresi

Bir devlet başkanı, yemin ettiği tarihten itibaren her biri beşer yıl olmak üzere iki dönem üst üste görev yapma hakkına sahiptir.^[3]

Görev ve sorumluluklar

Kenya Anayasası'nda da belirtildiği üzere devlet başkanının görevleri şu şekildedir:

Ülkenin devlet ve hükûmet başkanıdır.
Ülkenin yürütme yetkisini kullanır.
Ülkenin ordusu olan Kenya Savunma Kuvvetleri'nin Başkomutanıdır .
Ülkenin Milli Güvenlik Kurulu başkanıdır.
Ulusal birliğin sembolüdür.

Devlet başkanın sorumlulukları şu şekilde özetlenebilir:

Her yeni seçilen Parlamentoya hitap etmekten ve ulusal değer ve yönetişim konularında özel parlamento oturumlarına bir kez rapor vermekten sorumludur.
Ülkenin Kabine Sekreterleri, Başsavcı, Baş Sekreterler, diplomatik ve konsolosluk temsilcileri ve Anayasanın söz konusu yetkiyi verdiği diğer kamu görevlileri üzerinde parlamentonun onayı ile aday gösterme ve atama yetkisine sahiptir.
Kabine toplantılarının başkanıdır ve çeşitli bakanlıklarda ve devlet dairelerinde operasyonların yürütülmesini denetler.^[4]
Başkan ayrıca Anayasanın izin verdiği diğer yürütme işlevlerini de üstlenebilir.
Başkan ayrıca merhamet yetkisini kullanır, bunun üzerine başkan bir suçtan hüküm giymiş bir kişiyi affedebilir.

Devlet başkan olarak görev yapan bir kişi, Kenya'nın dokunulmazlığı yasaklayan hükümlerle taraf olduğu anlaşmalar kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, tam dokunulmazlığa sahiptir.