Kitapsı akciğer
Kitapsı akciğer, akrepler ve örümcekler gibi birçok örümceğimside bulunan, atmosferik gaz alışverişi sağlayan bir solunum sistemi tipidir. Her bir organ açık, ventral-abdominal, havayla dolu bir oyuğun (atriyum) içinde yer alır ve solunum amacıyla çevresiyle küçük bir açıklık aracılığıyla bağlantı kurar.
Yapısı ve işlevi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kitapsı akciğerler, modern kara omurgalılarının akciğerleriyle aynı evrimsel geçmişe sahip değildir. İsimleri ise yapılarını ve amaçlarını yakınsak evrimin bir örneği olarak tanımlıyor. Hemolenfle[a] dolu alternatif hava cepleri yığınları ve dokuları, bu yapılara katlanmış bir kitap görüntüsü verir.[1]
Sayıları çoğu örümcekte bir çiften akreplerde dört çifte kadar değişir. Kitap akciğerinin katlanmamış "sayfaları" (tabakları) hemolenfle doludur. Kıvrımlar, havayla temas eden yüzey alanını en üst düzeye çıkarır ve böylece çevreyle olan gaz alışverişinin en üst düzeye çıkmasını sağlar. Çoğu türde bu tür solunumu kolaylaştırmak için plakaların hareket etmesine gerek yoktur.
Yokluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Akarlar ve otbiçerler gibi birçok örümceğimside, kitapsı akciğerler bulunmaz ve bunun yerine trakeleri veya derileri aracılığıyla solunum yaparlar. Gaz alışverşi oyuğun içindeki ince duvarlar aracılığıyla gerçekleşir ve tracheae adı verilen kalın tüpler bedenin içinde dallanarak havayla temas eden yüzey alanı artırılır. Tracheae, doğrudan kitapsı akciğerlerinden evrimleşmiş olabilir çünkü bazı örümceklerde bu tüpler çok az sayıda ve oldukça uzun bölmelere sahiptir.
Örümceğimsi taksonomisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kitapsı akciğerinin bulunmasına göre örümceğimsileri iki ana gruba ayırır:
- Akciğerli örümceğimsiler
- Tetrapulmonata (Uropygi, Schizomida, Amblypygi ve örümcekler) ve akrepler
- Akciğersiz örümceğimsiler
- palpigradi, otbiçerler, akarlar, yalancı akrepler, Ricinulei ve böğ
Tetrapulmonata ikinci ve üçüncü abdominal segmentlerde iki çift kitapsı akciğer bulunur (Schizomida bir çiftini kaybetmiştir ve gelişmiş örümceklerin çoğu çiftlerden en az birini trachea ile değiştirmiştir). Akreplerde dört çift kitapsı akciğer vardır ve üçüncüden altıncıya kadar olan abdominal segmentlerde yer alır.[2]
Kitapsı akciğerlere sahip örümceğimsilerin, kanlarında solunum pigmenti hemosiyanin bulunan tek örümceğimsi üyeleri olduğu görülüyor.[3]
Araknid evriminde uzun süredir devam eden tartışmalardan biri, kitapsı akciğerin, kitapsı solungaçtan yalnızca bir kez mi ortak bir örümceğimsi atasından türediği,[4] yoksa kara yaşamına geçiş sürecinde çeşitli örümceğimsi gruplarında birbirinden bağımsız olarak mı evrimleştiğidir. Tetrapulmonata grubunda abdominal bölgesinin üçüncü segmentinde yaprak akciğerler bulunurken, akreplerde bunun yerini pektin adı verilen bir çift duyu organı alır.
En eski kitapsı akciğerler, İskoçya'daki 410 milyon yıllık Rhynie çörtü oluşumunda korunmuş olan soyu tükenmiş trigonotarbid örümceğimsilerden elde edilmiştir. Bu Devoniyen dönemine ait fosil akciğerler, kara yaşamına bütünüyle uyum sağlamış modern örümceğimsilerin akciğerlerinden neredeyse ayırt edilemez durumdadır.[5]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hemolenf, eklem bacaklılarda kanın eşdeğeridir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Foelix, Rainer F. (1996). Biology of Spiders. Oxford University Press US. ss. 61-64. ISBN 0-19-509594-4.
book lung.
- ^ The origins of tetrapulmonate book lungs and their significance for chelicerate phylogeny
- ^ The diversity and evolution of chelicerate hemocyanins
- ^ Scholtz, Gerhard; Kamenz, Carsten (2006). "The book lungs of Scorpiones and Tetrapulmonata (Chelicerata, Arachnida): Evidence for homology and a single terrestrialisation event of a common arachnid ancestor". Zoology. 109 (1). ss. 2-13. doi:10.1016/j.zool.2005.06.003. PMID 16386884.
- ^ Kamenz, Carsten; Dunlop, Jason A.; Scholtz, Gerhard; Kerp, Hans; Hass, Hagen (2008). "Microanatomy of early Devonian book lungs". Biology Letters. 4 (2). London, UK: Royal Society. ss. 212-215. doi:10.1098/rsbl.2007.0597. PMC 2429929
. PMID 18198139.
