Kodály yöntemi

Kodály yöntemi, Macar besteci, etnomüzikolog ve müzik eğitimcisi Zoltan Kodály tarafından geliştirilmiş bir müzik eğitimi yöntemidir. Bugün bu yöntem Macaristan'da halen aktif müzik öğretim yöntemi olarak kullanılmaktadır.

Kodály'nin seksen beş yıllık yaşamı boyunca edindiği deneyim ve düşünceler, onun müzik eğitimi anlayışını şekillendirmiştir.

Kodály'nin müzik eğitim anlayışı

Kodály'nin müzik eğitim anlayışı aşağıda sıralanan temel başlıklar çerçevesinde incelenebilir:

1. Müzik Okuryazarlığı :Kodály, müzikte okuma, yazma ve anlama becerilerinin, diğer dillerdeki okuryazarlık becerilerinden farklı olmadığını savunmuştur. Ona göre, bireyler nasıl kendi anadillerinde okuma ve yazma yetilerini geliştirebiliyorsa, aynı şekilde müzik dili konusunda da bu beceriler geliştirilebilir. Bu da, müzik diline hakim olan bireylerin müzik yapabilme yetisine ulaşabileceği anlamına gelir. Kodály'nin eğitim felsefesine göre, müzik eğitimi herkes için gereklidir ve okul müfredatının temel bir parçası olmalıdır.

2.Erken Yaşta Müzik Eğitimi: Kodály müzik eğitimi felsefesi, müzik eğitiminin mümkün olan en erken yaşta başlaması gerektiğini savunur. Kodály, bir toplumu dönüştürmenin ilk adımının çocukların eğitimini iyileştirmekten geçtiğine inanmış ve bu nedenle özellikle küçük yaştaki çocukların eğitimine özel bir önem atfetmiştir. Bu konudaki düşüncesini ise şu sözlerle fade etmiştir: “Eskiden çocuğun müzik eğitimi doğumundan dokuz ay önce başlamalı, diye düşünürdüm. Şimdi aynı düşüncede değilim. Çocukların müzik eğitimi, annenin doğumundan dokuz ay önce başlamalı.”

3. Müzikal Ana Dil: Kodály'e göre erken yaşta başlanan müzik eğitimi süreci, çocukların gelişim evrelerine uygun biçimde, onların doğal yaşantılarından beslenen bir yaklaşımla yürütülmelidir. Bu bağlamda halk şarkıları, çocuğun içinde büyüdüğü kültürün müzikal anadilini temsil ettiği ve müzik eğitimine hem anlamlı hem de erişilebilir bir başlangıç noktası sunduğu için en temel ve gerekli materyallerdir.

4. Şarkı Söyleme: Kodály müzik eğitimi felsefesinin temel ilkelerinden biri, şarkı söyleme becerisidir. Bu yaklaşımda insan sesi, en etkili ve evrensel enstrüman olarak kabul edilmiş; kulak eğitimiyle birlikte ilerlediğinde her türlü müzik eğitiminin temelini oluşturacağı savunulmuştur. Bu doğrultuda, genel müzik eğitiminin büyük ölçüde şarkı söyleme temelli olması gerektiği, hem müzikal duyarlılığı geliştirmek hem de bireyin iç duyuş becerisini güçlendirmek açısından vazgeçilmez bir ilke olarak görülmektedir.

5. İç Duyuş: İç duyuş becerisi, müzikal sesleri herhangi bir referans ses olmaksızın zihinde canlandırabilme, anlamlandırabilme ve hissedebilme yetisi olarak tanımlanabilir. Kodály'nin müzik eğitimi felsefesine göre, bu beceri müzikal hayal gücünü geliştirir; bu yolla, ‘kulaklarıyla gören, gözleriyle duyan’ bireyler yetiştirmek hedeflenir.

6. İyi Yetişmiş Öğretmenler: Kodály eğitim felsefesinin doğru biçimde uygulanabilmesi ve istenilen başarının elde edilebilmesi için, bu yaklaşımı hayata geçirecek öğretmenlerin nitelikli bir biçimde yetiştirilmesi gerekmektedir. Bu süreçte çocuklara sunulan müzikal deneyimlerin, iyi yetişmiş öğretmenler aracılığıyla gerçekleştirilmesi; onlarda ömür boyu sürecek bir müzik sevgisinin oluşmasına olanak tanıyacaktır.

Yöntemin işleyişi

Eğitimin tüm alanlarında olduğu gibi, Kodály'nin müzik eğitimi felsefesinde de bilinenden bilinmeyene doğru ilerleyen bir öğretim süreci esastır. Bu doğrultuda, öncelikle çocuğun yaşamında ve çevresinde doğal olarak var olan ögelerden yola çıkılmalı, eğitim süreci çocuğun gelişim düzeyine uygun biçimde yapılandırılmalıdır. Kodály, konuşmalarında ve yazılarında müzik eğitiminin nasıl yapılandırılması gerektiğine dair görüşlerini sıkça dile getirmiş; bu doğrultuda kullanılmak üzere çeşitli öğretim teknikleri ve materyaller önermiştir.

Bu bağlamda, Kodály yönteminde kullanılan ezgisel ve ritmik ögeler, öğretim teknikleri ve materyalleri aşağıda sıralanmıştır:

Ezgisel ögelerin işleyişi

Kodály temelli müzik eğitimi anlayışında, çocukların müzikal algısını daha sağlıklı geliştirebilmek amacıyla, eğitimin başlangıç aşamasında yarım aralıkların kullanımından kaçınılır. Bu doğrultuda, yarım ses içermeyen ve doğal bir işitme deneyimi sunan pentatonik diziler, öğretim sürecinde merkezi bir rol oynar. Bu süreçte sesler, çocukların işitsel algısına en uygun sırayla, 'sol–mi–la–do–re' şeklinde öğretilir. Eğitim sürecinin ilerleyen aşamalarında fa ve si seslerinin eklenmesiyle tonal yapıya geçiş sağlanır; bu sayede do majör ve la minör dizileri tamamlanmış olur.

Ritmik ögelerin işleyişi

Kodaly müzik eğitimi anlayışında, çocuk şarkıları, oyunlar, sayışmalar ve tekerlemelerin içinde sıklıkla yer alan dörtlük ve sekizlik nota değerleri, ritmik ögelerin öğretiminde başlangıç olarak kabul edilmektedir. Çocuklara hitap eden bu materyallerin yanı sıra, çocukların hayatında doğal olarak var olan yürüme ve koşma eylemlerinin dörtlük ve sekizlik notalara benzetilmesi, bu nota değerlerinin somutlaştırılmasında kullanılabilecek bir yöntem olarak görülmektedir. (Örneğin yürüme eylemi dörtlük, koşma eylemi sekizlik notaları simgeleyebilir.) Bu aşamadan sonra diğer nota değerleri ve sus işaretleri işleyişe dahil edilmektedir.

Öğretim teknikleri

Kodály Yöntemi, öğrencilere müzikal becerileri sistemli ve bütüncül bir biçimde kazandırmayı hedefler. Bu amaç doğrultusunda kullanılan öğretim teknikleri şunlardır:

Hareketli Do

Hareketli Do sistemi, bir diğer adıyla Rölatif Solmizasyon, tonaliteden bağımsız olarak majör dizilerin do majör, minör dizilerin ise la minör gibi okunmasını ve aralık ilişkileri üzerinden ilerlemeyi esas alan bir öğretim tekniğidir. Önceki bölümlerde de değinildiği üzere, Kodály Yöntemi'nin ezgisel işleyişinde sesler belirli bir pedagojik sırayla öğretilerek do majör ve la minör dizilerine kademeli olarak ulaşılır. Bu süreçte yürütülen okuma-yazma etkinlikleri, majör ve minör dizilerin karakteristik özelliklerinin pekiştirilmesini sağlar. Farklı tonalitelere geçiş yapılması gerektiğinde ise, öğrencilere tonal farkları anlamlandırma ve ses ilişkilerini koruyarak ilerleyebilme becerisi kazandırmak amacıyla Hareketli Do sistemi kullanılır. Bu sistem sayesinde öğrenciler, ton değişse bile diziyi aynı solfej isimleriyle okur; böylece sesler arasındaki ilişkileri daha kolay kavrayarak, temiz ve doğru söyleme becerisi kazanır.

Curwen el işaretleri

Curwen el işaretleri

Vücudun ön tarafında, bel hizasından başlayıp başın biraz üzerine kadar uzanan bir hatta uygulanan Curwen el işaretleri, çocukların öğrenmesini kolaylaştıran bir tekniktir. Bu işaretler, seslerin yüksekliğini, aralıkları ve tonalite içindeki konumlarını görselleştirerek somutlaştırır; aynı zamanda iç duyuş becerisinin gelişimine de katkı sağlar. Bu öğretim tekniği sayesinde, derslerde çocukların keyif alacağı etkinlikler tasarlanabilir; aynı zamanda farklı müzikal beceriler kazanmaları da desteklenir.

Ritmik heceler

Kodály Yöntemi'nde kullanılan bir diğer öğretim tekniği ise ritmik hecelerdir. Bu teknikte, her bir ritim kalıbı farklı hecelerle isimlendirilerek ritimsel algının geliştirilmesi ve nota değerlerinin sürelerinin somutlaştırılması amaçlanır. Bu bağlamda, ritimler şu hecelerle okunur:

• Dörtlük nota: ta
• İki sekizlik nota: ti-ti
• Dört onaltılık nota: tiri-tiri

Ritmik heceler, daha önceden öğrenilmiş tartım kalıplarından oluşan bir deşifre çalışmasında da kullanılabileceği gibi, yeni öğrenilecek daha karmaşık bir ritim kalıbını isimlendirmede de kullanılabilir.

Çubuk Notasyon

Çubuk notasyon tekniği, dörtlük, sekizlik ve onaltılık notalardan oluşan ritim kalıplarını sembolize etmek için kullanılan bir öğretim yöntemidir. Bu teknikte, notaların başları olmadan yalnızca nota sapları çizilir. Kodály Yöntemi'nde, nota yazımından önce, özellikle ilk müziksel okuma-yazma çalışmalarında bu yöntem kullanılır. Çubuk notasyonları yazarken porteye ihtiyaç duyulmaz; nota saplarının altına ise nota isimlerinin baş harfleri yazılarak hangi nota olduğu belirlenir.

Yöntem içinde kullanılan materyaller

Kodály Yöntemi'nde kullanılan materyaller üç ana başlık altında toplanır:

• Otantik çocuk oyunları, çocuk şarkıları ve tekerlemeler,
• Halk şarkıları,
• Klasik müzik repertuvarından büyük bestecilerin eserleri.

Kodály Yöntemi'nin işleyişinde esas olan, bilinenden bilinmeyene doğru ilerleyen süreci desteklemek adına, eğitimin başlangıcında geleneksel çocuk oyunları, halk şarkıları ve tekerlemeler kullanılır. Kodály'ye göre, daha basit yapılı olan halk şarkıları, tekerlemeler ve sayışmalar, ilerleyen aşamalarda daha karmaşık müzik eserlerinin anlaşılmasında sağlam bir temel oluşturur. Bu bağlamda, Kodály eğitim felsefesine dayalı bir müzik eğitimi sürecinde, basit yapılı halk şarkılarının ardından klasik Batı müziği örneklerine yer verilmeli; böylece öğrenciler dünya müziğine bilinçli bir başlangıç yapma fırsatı bulmalıdır.

Kodály yöntemi çerçevesinde dersin planlanması ve ders aşamaları

Kodály eğitim felsefesinde, derslerin zincirleme bir biçimde birbirine bağlanması ve aşamalı olarak ilerlemesi esastır. Bu doğrultuda, derslerin ve konuların işlenişi, aşağıda sıralanan üç temel aşamaya bağlı olarak planlanmalıdır:

• Hazırlık: Dersin ilk aşaması olan bu bölümde, işlenecek konuya yönelik öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyini artırmak amaçlanır. Bu doğrultuda, hareket temelli oyunlar, dans etkinlikleri, kulaktan şarkı öğretimi, hikâye anlatımı ve konuşma çalışmaları gibi etkinlikler aracılığıyla konuyla ilgili ön bilgi kazandırılır.
• Sunuş: Hazırlık aşamasında uygulanan ancak henüz isimlendirilmemiş müziksel kavramlar bu aşamada tanıtılır ve adlandırılır. Kavramlar doğrudan öğretmen tarafından aktarılabileceği gibi, soru-cevap yöntemiyle öğrencilerin keşfetmesi de sağlanabilir.
• Uygulama: Bu son aşamada, öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesi ve farklı bağlamlarda uygulanması hedeflenir. Daha önce öğrenilen ya da yeni öğretilen bir şarkı aracılığıyla kazanılan bilgiler tekrar edilir. Ayrıca, eski ve yeni bilgiler arasında ilişki kurmaya yönelik etkinlikler düzenlenir. Dersin sonunda, öğrencilerin yaratıcılıklarını kullanabilecekleri uygulamalar ve değerlendirme çalışmalarıyla süreç tamamlanır.

Kaynakça

Ek Okumalar

• Kodály, Z. (1974). The Selected Writings of Zoltán Kodály (Çev. L. Halápy ve F. Macnicol). London: Boosey & Hawkes.
• Choksy, L. (1988). The Kodály Method (2. Baskı). New Jersey: Prentice Hall.
• Choksy, L. (1999). The Kodály Method (3. Baskı). New Jersey: Prentice Hall.
• Houlahan, M. & Tacka, P. (2008). Kodály Today: A Coginitive Approach to Elemantary Music Education. New York: Oxford University Press.