Tekerleme

Tekerleme, genellikle ölçülü ve kafiyeli, basmakalıp sözdür. Masal, hikâye, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde ve çocuk oyunlarında tekerlemelere rastlanır.

Türk edebiyatında ilk yazılı tekerleme örneklerine 11. yüzyıldan itibaren rastlanır. Dîvânu Lugâti't-Türk'te bazı tekerlemeler yer alır.

Çocuk edebiyatı

Çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyetini geliştirmek, oyunlarda eş ve ebe seçmek için tekerlemelere sıklıkla başvurulur. Kullanıldığı yere bağlı olarak masal tekerlemesi, oyun tekerlemesi gibi farklı adlar alabilir. Tekerlemeler çocuk oyunlarında ve masalların baş, orta ve sonunda söylenir. Yöreye göre değişik isimler alabilir. Örneğin Doğu Anadolu'da döşeme, Güney Anadolu'da sayışma sözcükleri tekerleme anlamında kullanılır.

Masallar

Masalların başında ve bazen de sonunda tekerlemeler yer alabilir.^[1] Bunlar genellikle fazla anlam taşımaz ancak dinleyiciyi gerçek dünyadan koparıp masala hazırlar.^[2] Örnek:

Evvel zaman içinde

Kalbur saman içinde

Develer tellal iken

Pireler berber iken

Ben anamın beşiğini

Tıngır mıngır sallar iken

(...)

Oyunlar

Bazı sözlü çocuk oyunlarının tamamı tekerleme söyleyerek oynanır. Örnek:

Kutu kutu pense

Elmamı yerse

Arkadaşım (...)

Arkasını dönse

Zor tekerlemeler

Benzer seslerin sıkça kullanıldığı, dilin zor döndüğü (söylenmesi zor) tekerlemelere çocuk oyunlarında rastlanır. Bunlar genellikle karşılıklı yarışma veya oyunda ebe seçme amacıyla kullanılır. Örnek:

Şu yoğurdu sarımsaklasak da mı saklasak, sarımsaklamasak da mı saklasak?
Şemsi Paşa pasajında sesi büzüşesiceler.
Bu kara kantar kırk kilo kara katran tartar.
Bir berber bir berbere bire berber gel beraber bir berber dükkânı açalım demiş.
Dal sarkar kartal kalkar, kartal kalkar dal sarkar.

Sayışma

Sayışma tekerlemeleri genellikle oyunlarda ebe seçmek veya bir takıma oyuncu seçmek için kullanılır.^[3] Sayan kişi, sayışma boyunca parmağı ile oyuncuları, sıra ile tek tek işaret eder. Sayışma bittiğinde parmağı hangi oyuncuyu gösteriyorsa o oyuncu seçilmiş olur. Örnek:

Oooo...

Portakalı soydum

Başucuma koydum

Ben bir yalan uydurdum

Duma duma dum

Kırmızı mum

Dolapta pekmez

Yala yala bitmez

Ayşecik cik cik cik

Fatmacık cık cık cık

Sen bu oyundan çık

Bilmeceler

Bazı bilmeceler tekerleme hâlinde sorulur:

Pazardan aldım bir tane

Eve geldim bin tane

(Cevap: nar)

Halk edebiyatı

Âşık fasıllarında, saz şairlerinin yaptıkları şiir yarışmaları. Halk dilinde tekerleme, âşıklar arasında tekellüm olarak adlandırılır. Bu tür şiirler ya söylenmesi zor sözcüklerden meydana getirilir ya da darayak şeklindedir. Ayak daraldıkça kafiye bulmak zorlaşır. Âşıklardan biri fasal aralarında tekerlemeye başlar ve yeni bir ayak açar.

Karagöz ve ortaoyunundaki tekerlemeler muhavere olarak bilinir.

Kaynakça

^ "tekerleme." 4 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Sözlük
^ Okuma Kitabı VI 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sevin Alil
^ Sayışma Tekerlemeleri 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1001kitap.com. Erişim: 8 Ocak 2015

Wikimedia Commons'ta Tekerleme ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

[1] "tekerleme." 4 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Sözlük

[2] Okuma Kitabı VI 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sevin Alil

[3] Sayışma Tekerlemeleri 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1001kitap.com. Erişim: 8 Ocak 2015

[1]

[2]

[3]

g t d Bebekler ve çocuk bakımı
Sağlık (Pediatri)	Bebek maması Doğum ağırlığı Meme pompası Emzirme Emzirme ve ilaçlar Biberon Emzik Kolik Aşılar Konak hastalığı Ezotropya Gelişme başarısızlığı Bağışıklama Bebek ve yürümeye başlayan çocuk güvenliği Bebek banyosu Bebek maması güvenliği Bebek formülü Bebek masajı Bebek maması güvenliği Bebek beslenmesi Bebek solunum sıkıntısı sendromu Bebek uyku eğitimi Yenidoğan yoğun bakım ünitesi Yenidoğan bakımı ve güvenliği Oral rehidrasyon tedavisi Pedyalit Erken doğum Sarsılmış bebek sendromu Soya formülü Ani bebek ölümü sendromu Emzirme ve ruh sağlığı
İnsan doğurganlığı	Ek ebeveynlik Bebek liderliğindeki sütten kesme Bebek konuşması Gevezelik Çocuk doğurma Doğum kusuru Dört ayaklı hareket Bebek görsel gelişimi Tahriş edici bebek bezi dermatiti Gebelik yaşı Bebek bilişsel gelişimi Kanguru bakımı Anne Tekerleme Nesne kalıcılığı Ebeveyn Ebeveynlik Ce-e oyunu Oynat Doğum öncesi gelişim Diş çıkarma Ağlama türleri Yürüme Sütten kesme
Sosyalleşme ve Kültür	Ek Bebek bakıcılığı Çocuk istismarı Çocuk velayeti Çocuk hakları BM Çocuk hakları Erkek sünneti Çocuk bakımı Koruyucu bakım Büyükanne ve büyükbaba ziyareti Bebek yüzmesi Süt bankası Dadı Sütanne
Bebek bakımı ve ekipmanları	Hoppala Bebek güvenlik kapısı Bebek telsizi/Gizli kamera Bebek pudrası Bebek şampuanı Bebek oyuncağı Yürüteç Önlük Bebek salıncağı Bebek taşıma Bebek arabası Beşik Bebek sepeti Çocuk koltuğu Emzirme sütyeni Kumaş bebek bezi Beşik tahtası Bebek bezi Bebek bezi çantası Islak mendil Haberman Besleyici Yüksek sandalye Bebek yatağı Bebek kıyafeti Emzik Park yatak Gezginci Ek hemşirelik sistemi Kundak Yüzme bezi Diş kaşıyıcı Seyahat karyolası
Diğer başlıklar	Bebek partisi Bebek taşıma Çocuk ihmali Kapalı evlat edinme Ağlama odası Bebek kulak delme Açık evlat edinme Doğum öncesi kokain maruziyeti Yenidoğan yoksunluğu sendromu Ebeveyn çocuk kaçırma Ebeveyn sorumluluğu Ebeveynlik planı Babalık Babalık dolandırıcılığı