Kuştoğan
| Kuştoğan | |
|---|---|
 Çepnilerin reisi | |
| Sonra gelen | Bayram Bey |
| Dini | İslam |
Kuştoğan (Orta Çağ Yunancası: Κουστουγάνης), Çepni-Türkmenlerin reisiydi. Kayıtlara ilk kez 1301 yılında Giresun şehrine saldırdığında geçmiştir.[1] 13. yüzyılın sonlarında Ünye ve Giresun arasındaki toprakları fethetmiştir. Bazı kaynaklar Hacıemiroğullarının ilk lideri olduğunu öne sürmüştür.
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yunan yazılı kaynaklarında Κουστουγάνης olarak geçen adın Türkçe aslı belli olmasa da akademide yaygın kanı, adın gerçeğinin Kuştoğan olduğu yönündedir.[2] Elizabeth Zachariadou adın kökeninin Kuçdoğan olduğunu öne sürdü.[3] Necati Demir'e göre adın asıl biçimi yöre adların ve kullanımlarında da varlığını gösteren Kuştoğan'dır. Kuşdoğan Kalesi, Giresun'a 36 kilometre uzaklıkta, Dereli'nin 4 kilometre kuzeyinde yer alıyor. 1515 ve 1530 tarihli Tahrir defterlerinde Kuşdoğan Kalesi'ni çevreleyen köyden Kuştoğan olarak bahsedilmektedir. Benzer şekilde günümüzde Kuşluhan olarak bilinen Kuştoğan Köyü de Bulancak'ın yaklaşık 5,5 kilometre kuzeyinde yer alıyor. 1455 tarihli kayıtlarda ayrıca Niyabet-i Hafsamana'ya bağlı Kuşdoğan köyleri (şimdiki Gölköy İlçesi'nin Kuşluvan mahallesi) ve Nahiye-i Niyabet-i Geriş-i'ne bağlı Kuştoğan köyü (şimdiki Tepeköy'ün mahallesi) listelenmektedir. Ayrıca Canik sancağına bağlı Kuştoğan köyü (bugünkü Ünye İlçesi'ne bağlı) Satılmış nahiyesi kapsamında belgelenmiştir.[4]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuştoğan hakkında tarihi vesikalarda çok az bilgi vardır. Tarihi kaynaklarda adı sadece bir kez geçmektedir. Trabzonlu tarihçi Mihail Panaretos, 1301 yılı Eylül ayında Trabzon İmparatoru II. Aleksios’un Giresun’da “Kustuğanes” (Κουστουγάνης) adlı bir Türkmen liderine saldırdığını kaydetmiştir:[5]
6809 yılı (1301) – İmparator Kir-Aleksios, Türkler üzerine bir sefer düzenledi ve Kerasus’ta Kustuğanes’i yendi ve onu Eylül ayında esir aldı; o zaman pek çok Türk öldürüldü.
Kuştoğan’ın doğum tarihi ve mezarının yeri tam olarak bilinmemektedir. Anlatıya göre 1301’deki yenilgiden sonra esir alınmış ve Giresun’da idam edilmiştir.[6] Rum yazarlar, II. Aleksios’un Kuştoğan’a karşı kazandığı zaferi çeşitli eserlerinde anlatmışlardır (saray şairi Stepanos Giropoulos, Grigorios Chioniadis ve Vissarion Nikaios gibi). Kuştoğan’ın mezarının, Ordu’nun Mesudiye ilçesine bağlı Kale köyünde, yıkık kubbelerden birinin altında olabileceği tahmin edilmektedir.[7]
Bazı tarihçiler ise Kuştoğan’ın, Hacıemiroğulları Beyliği’nin kurucusu Bayram Bey’in babası ve Hacı Emir’in dedesi olabileceğini öne sürmüştür. Tarihçi Necati Demir, Hacıemiroğulları Beyliği’ni kuran kişinin aslında Bayram Bey değil, Kuştoğan Bey olduğunu savunmuştur. Ancak bu görüş, tarihçi Feridun Emecen tarafından eleştirilmiştir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bryer, Anthony (1975). "Greeks and Türkmens: The Pontic Exception". Dumbarton Oaks Papers. 29: 113-148. doi:10.2307/1291371. ISSN 0070-7546. 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Mayıs 2024.
- ^ "Panaretos, Giresun'da Trabzon güçlerine karşı savaşan beyin adını Κουστουγάv (Koustouga-nes) olarak kaydetmiştir. Araştırmacılar, bu şahsın ismini okuyamamıştır. Bryer, Küçük Ağa olabileceğini belirtmiştir. Bu Çepni Beyi'nin adı, Kuştoğan olmalıdır.". Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri ile Güvenç Abdal Ocağı'nın Kuruluşu. Prof. Dr. Necati Demir. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi. Eylül 2012. s. 86.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Zachariadou, Elizabeth (1985). Romania and the Turks, C.1300-c.1500. Variorum Reprints. ISBN 9780860781592. OCLC 12525542.
- ^ "Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri ile Güvenç Abdal Ocağı'nın Kuruluşu" (PDF). Prof. Dr. Necati Demir. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. ss. 77-110. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ "Великие Комнины и Восток (1204-1461) — Шукуров Р.М." www.klex.ru. s. 199. 24 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2025.
- ^ "МИХАИЛ ПАНАРЕТ->ТРАПЕЗУНТСКАЯ ХРОНИКА->ТЕКСТ". www.vostlit.info. 9 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2025.
- ^ Demir, Necati (15 Ocak 2013). "Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri ile Güvenç Abdal Ocağı'nın Kuruluşu". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (63): 77-110. ISSN 1306-8253. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi17 Şubat 2025.
- ^ Emecen, Feridun M. (13 Kasım 2018). "XIV. ASIR DOĞU KARADENİZ TARİHİNDEN BİR SAFHA: HACIEMİROĞULLARI, GİRESUN VE KUŞDOĞAN BEY İLİŞKİSİ HAKKINDA NELER BİLİYORUZ?". Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 13 (25): 133-144. doi:10.18220/kid.482200. ISSN 2146-4642.