Kulturkampf

Berlin ve Roma Arasında, Kladderadatsch, 1875

Kulturkampf (Türkçe: Kültür savaşı), Alman İmparatorluğu'nda 19. yüzyılın son çeyreğinde Katolikliğin toplumsal hayattaki etkisini kırmaya yönelik bir dizi devlet müdahalesi ve bunlara tepkilerden oluşan sürece verilen ad.

Altyapısı

Avrupa ve Katolik Kilisesi

Papa IX. Pius (y. 1878)

Aydınlanma, Bilimsel realizm, Pozitivizm, Materyalizm, milliyetçilik, sekülarizm ve Liberalizm’in felsefi etkileri, o dönemde Avrupa’nın –İskandinavya, Rusya, Hollanda, Büyük Britanya ve özellikle Prusya hariç– resmî kilisesi olan dinin ve Katolik Kilisesi’nin entelektüel ve siyasal rollerine müdahale ederek bunları sona erdirdi. Kilise ile devletin yasalarla ayrılması yoluyla, Akıl Çağı toplumun Kilise’ye olan mali yükümlülüklerini azalttı, kamusal alanı laikleştirdi ve toplumun tamamına yönelik kamusal eğitimin içeriği ve yönetimi konusunda devletin üstünlüğünü tesis etti. 17. ve 18. yüzyıllardaki Akıl Çağı sırasında, Avrupa’daki Kulturkampf esasen toplumun bölgesel ve yerel siyasetinde ortaya çıktı; özellikle de eğitimli nüfusun siyasal olarak liberal olduğu ve din karşıtlığı ile Katoliklik karşıtlığının siyasal pratiklerde güçlü olduğu kent ve kasabalarda.

Katolik Kilisesi, sıklıkla bizzat dine yönelik saldırılarla ilişkilendirilen bu entelektüel akımlara karşı direndi. Aydınlanmanın artan etkisi ve 19. yüzyılın başlarındaki sekülerleşme sürecinde servetinin, gücünün ve nüfuzunun büyük kısmını yitirmesinin ardından, Kilise bir gerileme dönemine girmişti.

Papalık, 1870’te tüm topraklarını Italy’ye kaybederek tarihinin en zayıf dönemlerinden birine girmişti; papa “Vatikan’da bir mahkûm” hâline gelmişti. Kilise, evlilik, aile ve eğitim gibi konularda yeniden nüfuz kazanmak ve etkisini sürdürmek için çaba gösterdi. Dernekler, gazeteler, okullar, sosyal kurumlar ve yeni tarikatlar kurarak; haclar, kitlesel toplantılar, Meryem’e veya İsa’nın Kutsal Kalbi’ne bağlılık gibi dini pratikleri teşvik ederek; kutsal emanetlere saygı kültünü güçlendirerek Katolik bir canlanma başlattı; papa ise bizzat bir bağlılık nesnesi hâline geldi.

Dini tarikatlardaki büyümenin yanı sıra, 19. yüzyıl Almanya ve Fransa’da özellikle çok sayıda Katolik dernek ve örgütün kurulduğu bir dönemdi (Amerika Birleşik Devletleri’nde de 19. yüzyılın sonlarında buna benzer bir kardeşlik örgütlenmesi artışı görülmüştü.). Katolik propagandası ve günlük olayların Katolik yorumları, tüm Batı Avrupa ülkelerinde etkili olan yerel ve ulusal Katolik gazeteleri aracılığıyla yayıldı. Ayrıca, düzenlenmiş misyonlar ve topluluklar dindar edebiyat üretmeye adandı.

yüzyılda papalar, Papa XVI. Gregorius’un 1832 tarihli Latince: Mirari vos genelgesi gibi liberalizm ve basın özgürlüğünü kınayan bir dizi genelge yayımladılar. Bu genelgeler bazı çevrelerde tartışma yarattı. Gregorius’un halefi Papa IX. Pius döneminde, Kilise 1854’te Meryem’in Günahsız Gebeliği dogmasını ilan etti. 1864’te Pius, Latince: Quanta cura genelgesini ve ona ekli Latince: Syllabus Errorum (“Syllabus of Errors”) listesini yayımladı ve 1870’te Birinci Vatikan Konsili’ni topladı. Konsil ise papalık yanılmazlığı dogmasını ilan etti.

Latince: Syllabus Errorum içinde Pius IX, yaklaşık 80 felsefi ve politik ifadeyi yanlış olarak mahkûm etti. Din özgürlüğü, kilise–devlet ayrılığı, medeni evlilik, halk egemenliği, liberalizm ve sosyalizm gibi kavramları kesin biçimde reddetti; aklın insan eyleminin tek temeli olması düşüncesini ve genel olarak ilerleme ile uzlaşma fikrini kınadı. Duyurular, yasak yayınlar dizinini de içeriyordu.

Kilise yavaş yavaş yeniden örgütlendi ve mesajlarını yaymak için kitle iletişim araçlarını geniş çapta kullanmaya başladı. Ayrıca papalar, Kilise üzerindeki denetimlerini artırmak için çalıştı. Kilise bazı işlevleri merkezileştirdi ve hiyerarşisini sadeleştirdi; bu ise Avrupa hükümetleri tarafından sert şekilde eleştirildi. Piskoposlar yönlendirmeyi Papalık makamından talep etti ve uluslararası kilisenin ihtiyaçları ile görüşleri yerel olanlara kıyasla öncelik kazandı. Yeni hiyerarşik kilise yapılanmasının karşıtları buna aşağılayıcı bir biçimde ultramontanism adını verdi.

Kilise’nin aydınlanma düşüncesine, liberal reformlara ve 18./19. yüzyıl devrimlerine karşı çıkışı dikkate alındığında, bu dogmalar Avrupa genelinde –hatta bazı Katolikler arasında bile– liberal düşünceli insanları öfkelendirdi. Tartışmalar sertti.

Dogmalar, sekülerleşmiş devlet için bir tehdit olarak algılandı; çünkü Katoliklerin temel sadakatinin ulus-devlete değil, İncil’e ve Kilise’ye ait olduğunu yeniden teyit ediyordu. Papalığın öğretileri tüm inananlar için mutlak otorite ve bağlayıcılık olarak sunuldu. Laik siyasetçiler, “Katoliklik ile modern liberal devlete bağlılığın birbiriyle bağdaşmaz olup olmadığını” sorgulamaya başladı. İngiltere Başbakanı Gladstone, 1874’te papalık yanılmazlığı öğretisinin sadık İngiliz Katoliklerinin devlete olan bağlılığını zedelediğini yazdı. Avrupa liberalizmi açısından bu dogmalar, modern devlet, bilim ve ruhsal özgürlüğe karşı bir savaş ilanı olarak görüldü.

Papanın dogmalara yönelik muhalefeti ele alış biçimi –örneğin eleştirmenleri aforoz etmesi veya okullardan ve üniversitelerden uzaklaştırılmalarını talep etmesi– “papalık otoriterliğinin doruk noktası” olarak değerlendirildi. Papalık duyurularına doğrudan tepki olarak, Avusturya 1868’de Cisleithania için Mayıs Yasaları’nı çıkararak 1855 Konkordatosu’nu sınırladı ve ardından 1870’te Konkordato’yu tamamen yürürlükten kaldırdı. Saksonya ve Bavyera, papalık yanılmazlığı dogmasının yayımlanmasına onay vermedi; Hessen ve Baden ise ona herhangi bir hukuki geçerlilik tanımayı reddetti. Fransa bu öğretilerin yayımlanmasını tamamen reddetti; İspanya ise 1864’te Latince: Syllabus Errorum’un yayımlanmasını yasakladı.