LMLK mührü
LMLK mührü, (ל-מ-ל-כ) Yehuda Krallığı’na ait bir egemenlik alametidir. Bu ifade, antik çağda kraliyet otoritesini, mülkiyeti veya bir kamu organizasyonuna bağlılığı simgeleyen bir mühür ibaresi olarak kullanılmıştır. LMLK mühürleri genellikle vergilendirme, tahıl depolama ve askeri lojistik gibi idari amaçlarla ilişkilendirmektedir. El işçiliği ile işlenmiş olan bu mühürler Yehuda Krallığı’nın merkezi yönetiminin bir simgesi olarak değerlendirilir.[1]
Söz konusu mühürler arkeolojik kazılarda bulunmuş olup büyük boyutlu bazı depolama küplerinin kulpları üzerinde işlendikleri tespit edilmiştir. Mühür, M.Ö. yaklaşık 700 yılı civarında Kral Hezekiya (Hizkiya) döneminde ilk kez kullanılmaya başlanmıştır. Üzerinde İbranice dört harf bulunan bu mühürler, büyük ölçüde Yehuda Krallığı'nın başkenti olan Kudüs ve çevresindeki kazılarda ortaya çıkarılan eserler üzerinde tespit edilmiştir. Bununla birlikte kuzey İsrail’de de bazı örnekler bulunmuştur.[2]
Arkeolojik kazılarda, bu mühürleri taşıyan bazı tam küpler, antik Lahiş (Lachish) kentinde bulundukları yerden çıkarılmıştır. Söz konusu küpler, M.Ö. 705–681 yılları arasında Yeni Asur İmparatorluğu’nu yöneten Kral Sanherib (Sennacherib) tarafından gerçekleştirilen bir yıkım sırasında oluşan tabakanın altında gömülü hâlde keşfedilmiştir.[3]
LMLK İfadesinin Anlamı
[değiştir | kaynağı değiştir]LMLK - (Sağdan sola: ל-מ-ל-כ) İbranice harf sırasıyla lamed, mem, lamed, kaf - (Fenike alfabesiyle: 𐤋𐤌𐤋𐤊, lāmed-mēm-lāmed-kāp) - İbranicede "lameleh" şeklinde seslendirilmektedir. Bu ifade, dilbilimsel ve bağlamsal olarak "Krala ait" (Yehuda Kralına), "Yehuda yönetimine ait" veya "krala gönderilmek üzere" şekinde tercüme edilebilir.[4]
Edat öneki olarak kullanılan lāmed (ל)(𐤋), ya tamlayan ya da yönelme (Türkçedeki -e, -a) işlevine sahiptir. Diğer üç harf ise "meleh" (kral) kelimesini oluşturur. (İbranicede Kaf harfi kelimenin ortasında veya sona gelmesi halinde yumuşayarak "h" sesi verir). Yukarıda gösterildiği üzere, bu kelimenin çevirisi belirli bir kralı, herhangi bir kralı ya da kralın yönetimini ifade edebilir.[4]
Bulunan bazı küplerin üzerinde "LMLK Ziph", "LMLK Hebron", "LMLK Socoh" ve henüz tespit edilememiş bir yer olan "LMLK Mmst" ibareleri yer almaktadır. Bu küplerin tamamı, İsrail'in Şfela bölgesinde (Akdeniz kıyı şeridinde bulunan düz alan) yer alan tek bir üretim merkezinde - muhtemelen Lahiş’te - imal edilmiştir. Üretim süreci, kralın yetkisi altında gerçekleştirilmiştir; bu durum, Tanah'ın bir parçası olan Tarihler Kitabı 4:23 ayetinde dolaylı olarak ima edilmektedir. Bu bağlamda "LMLK" ifadesi, "krala ait" anlamına gelmektedir.[5]
Keşif Noktaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu mühürlü küp kulplarının çoğu, Yehuda Krallığı sınırları içinde bulunan, "İsrail" lakabıyla bilinen Yakup'un on iki oğlu arasında yer alan Yehuda, Binyamin ve Şimon kabilelerine tahsis edilmiş topraklarda toplam 71 yerleşim alanında görülmüştür. Zikredilen bölgelerin yanı sıra, Yehuda Krallığı'nın kuzeyinde yer alan İsrail Krallığı topraklarında da tespit edilmiştir. Toplamda 2.000’den fazla mühürlü küp kulpu bulunmuştur.
Ayrıca Bakınız:
[değiştir | kaynağı değiştir]- İsrail Krallığı
- Yehuda Krallığı
- Kral Hezekiya
- Siloam Yazıtı
- Boru Çalma Yeri Yazıtı
- Siloam Tüneli
- İkinci Tapınak döneminde Kudüs
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The LMLK Research Website". www.lmlk.com. 29 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2025.
- ^ "LMLK--Paleography Charts". www.lmlk.com. 26 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2025.
- ^ Ussishkin (2004). The Renewed Archaeological Excavations at Lachish, ("As the work of the renewed excavations developed it became clear that the destruction of Level III must be assigned to Sennacherib's attack in 701 BCE.") (İngilizce). s. 89.
- ^ a b Staff (7 Mayıs 2017). "King Seal Artifacts Attest to Hebron's Jewish History". The Jewish Community of Hebron (İngilizce). 13 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2025.
- ^ Naaman, Nadav (2005). Ancient Israel and Its Neighbors: Interaction and Counteraction. Vol. 1. Eisenbrauns. ss. 173-174.