Lada (mitoloji)
.1998%D0%B3.29,6%D1%8520,2.jpg)
Lada, Baltık ve Slav mitolojisinde yer alan güzellik ve doğurganlık tanrıçasıdır. Eril eşi Lado'dur. Lada ve Lado bazen tanrısal ikizler olarak görülürken bazen de bir ana tanrıça ile oğul olarak anılır. Ekim, hasat ve düğünlerle ilgili şarkılarda ikili, sıkça birlikte anılır. Lada ve Lado birlikte Güneş, su ve tahıl ile ilgili birçok tanrının bir yönünü oluşturur.
Lada ve Lado'ya ibadet, on beşinci ve on sekizinci yüzyıllar arasında bahar döneminde doğurganlık ayinleri sırasında Rusya'da yapıldığı kanıtlanmıştır. Bazı akademisyenler Lada ve Lado'nun tanrı isimleri olmadığını sadece şarkı ve şiirlerdeki basit nakaratlar olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bununla birlikte bir dizi şarkı ve tarihi kitap, bir ibadet kültüne kanıt sağlamaktadır.
Lada'nın mitolojinin kökenleri belirsizdir: diğer Slav veya Baltık tanrıçalarından veya Yunan Leto veya Leda'dan türemiş olabilir. Lada ve Lado isimleri, "uyum, barış, birlik" anlamına gelen Rusçadaki lad kelimesinden gelmiş olabilir.
Mitoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]_01_by_shakko.JPG)
Lada; Letonya, Litvanya ve Slav mitolojisinde güzellik tanrıçasıdır.[1] Tanrısal ikizler Lada ve Lado birlikte Yunan tanrısı Dionysos'a benzer bir doğurganlık tanrısı ve tanrıçasıdır. Bu ilahın diğer isimleri su ile ilgili Kupalo/Kupala; tahıl ile ilişkili Kostromo-Kostrobunko/Kostroma ve Güneş ile ilişkili Iarilo/Iarila'dır. Bu yönlerin her biri hem erkeksi hem de kadınsı bir bileşene sahiptir. Lada ve erkek eşi; ekim, hasat veya düğün törenleri sırasında kadın grupları tarafından söylenen şarkılarda olduğu gibi sık sık birlikte anılmıştır.[2][3]
Russian Folk Belief'in (lit. Rus Halkı İnançları) yazarı Linda J. Ivanits'e göre Lada neolitik avcılık kültüründen doğmuştur ve belgelenmiş pagan Slav tanrıları arasında "özellikle gizemli kalmaktadır."[4] Kaynağa bağlı olarak Lada'nın ya Letonya tanrıçası ya da Fin-Slav Mokosh ya da Kuzey Letts (Letonlar) ve Mordvinlerin Büyük Ana Tanrıçasından türediği düşünülmektedir. Diğer kaynaklar onu, İskandinav ateş, ocak ve sürü tanrıçası olan Loduna ile tanımlamaktadır.[2][3]
On yedinci yüzyıl metinleri Lada'yı Yunan mitolojisindeki Leda'nın oğulları olan Castor ve Pollux ile bağlantılı olan Lel ve Polel'in annesi olarak anmaktadır. Leda'ya bir başka bağlantı da sevgi ve doğurganlıkla ilişkili olan Polonyalı ikiz tanrılar Zizilia ve Didilia ile ilişkilendirilerek gerçekleşmiştir.[2][3]
Bazı yazarlar, erkek Lado'yu yeraltı dünyasının ve evliliğin bir tanrısı olarak görmektedir.[4] David Leeming, Lada'nın Iarilo gibi ölen ve doğan bir tanrı olduğunu yazmıştır.[5] On sekizinci yüzyılda Lada, Dido veya Dida olarak da bilinen Lado (Lada'nın oğlu veya eşi olarak) ile birlikte ana tanrıça rolünü üstlenmiştir.[2][3] Sovyet arkeolog Boris Rybakov, Lada ve kızı Leila'nın bahar tanrıçası olduğunu öne sürmüştür ve Yunan Leto ile av tanrıçası olan kızı Artemis'in Slav versiyonlarını temsil ettiğini dile getirmiştir.[4]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
On beşinci yüzyıldan on sekizinci yüzyıla kadar olan Rus manastır metinleri, Lada ve Lado adlı bir tanrıça ve tanrıya tapan kızlardan bahsetmektedir. İbadet, köy ve tarlalarda rusalki ile su ruhları karşılama dönemi olan bahar aylarında yapılmıştır.[3] 1674 tarihli Kievan Synopsis'te Lada'dan Büyük Vladimir zamanından bir tanrıça olarak bahsedilmiştir ancak bir ibadet kültünün ilk belgeleri, on beşinci yüzyıldan kalma Polonya kilisesi pagan ritüellerinin yasaklarından gelmektedir.[1] Örneğin, Cracow Üniversitesi'nde bir rektör, 1405 dolaylarında bir postil okumaktadır:
Bugün bile tanrılarına şarkı söyleyip dans ederler: Lado, Yassa ve diğerleri [...] kesinlikle Kutsal Baba'ya atıfta bulunmazlar, bu yüzden bundan iyi bir şey olabilir mi? Kesinlikle hayır [...] Biri Lada, Yassa, Quia veya Nia isimleriyle kurtuluş elde etmez [...] bu arada [bu isimler], Polonyalıların belirli vakanüvislerinin doğrulayacağı gibi Polonya'da ibadet edilen tanrıların isimleridir.
— Cracow Üniversitesi'nde bir rektör, y. 1405[6], Hoc deberent advertere hodie in choreis vel in aliis spectaculis nefanda loquentes et in cordibus immunda meditantes, clamantes et nominantes idolorum nomina: Lado, Yassa et attendere an possit referro ad Deum Patrem? Certe non venit ad summum bonum nisi quod bonum [...] Non enim salvatur in hoc nomine Lado, Yassa, Quia, Nia [...] que suntnomina alias ydolorum in Polonia hic cultorum, ut quedam cronice testantur ipsorum Polonorum
Bazı akademisyenler Lada'nın Slav halk şarkıları ya da şiirlerinde sadece bir nakarat olduğunu[1][4] ve bu adla tapınıla herhangi bir ilah olmadığını öne sürmüştür. Ancak, tüm Slav ve bazı Baltık folklorunda Lada kültünün varlığına işaret eden laduvaty (Volhinya bölgesinde "düğün yapmak" anlamında) gibi yerel deyimlerle birlikte benzer müzikal nakaratlar mevcuttur.[1] Litvanyaca şarkılarda Lada'dan "Büyük Tanrıça" ve "Anne Lada" olarak bahsedilmektedir.[3] Akademisyen ve çevirmen William Ralston Shedden-Ralston şöyle demektedir:
"Bir yazar, Lado ve Lada'nın Rus şarkılarında meydana gelen anlamsız nakaratlardan sadece ikisi olduğunu iddia edecek kadar ileri gitti. Ancak genel olarak kabul edilen fikir, Lado'nun Freyr'e cevap veren Güneş tanrısının adı olduğu ve Lada'nın ilkbahar ve aşk tanrıçası Freyja'nın Slavi muadili olduğu yönündeydi. Litvanya şarkılarında 'Lada, Lada, dido musu deve!' 'Lada, Lada, bizim büyük tanrımız' olarak geçmektedir. Ve büyük anlamına gelen dido sıfatı, Rus şarkıları sık sık kullanılan Did-Lado biçiminden meydana gelmiş olabilir [...] Rus halkının şarkılarında "koca, sevgili veya damat" ve "hanım, gelin, karı" anlamlarına gelen lado ve lada kelimeleri sürekli olarak eşdeğer olarak kullanılır."[7]
Slavların Hristiyanlaştırılmasından sonra Lada'ya duyulan saygı Meryem Ana'ya aktarıldı.[7][8] Ralston'a göre:
"Bu konuda Serviyalılar [Sırplar] onu 'Ateşli Meryem' diye adlandırıyorlar ve şarkılarında ondan İlyas'ın kızkardeşi olarak bahsediyorlar, yani [Slav gök gürültüsü tanrısı] Perun."[7]
İsimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Lada ile Lado isimleri Rusçadaki lad kelimesinden gelmiş olabilir; lad ile ladit sırasıyla "uyum" ile "iyi şartlarda olmak" anlamına gelmektedir. Joanna Hubbs bunun doğanın doğurganlığını çağrıştırmak için ilkbaharda rusalki'yi seven genç kadınların oynadığı rol olduğunu iddia etmiştir.[3] Ralston'a göre, 'Bir koca ile bir kadın lad (uyum) içinde olursa klad'a (hazine, servet) ihtiyaç duymazlar." atasözünde olduğu gibi Lad'ın anlamı barış, birlik, uyum demektir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Struk, Danylo Husar (1993). "Lada". Encyclopedia of Ukraine: Volume III: L–Pf. University of Toronto Press. ISBN 978-1-44-265125-8.
- ^ a b c d Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic Myth and Legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. s. 163. ISBN 978-1-57-607063-5.
- ^ a b c d e f g Hubbs, Joanna (1993). Mother Russia: The Feminine Myth in Russian Culture. Bloomington: Indiana University Press. ss. 61-64. ISBN 0-25-311578-7.
- ^ a b c d Ivanits, Linda J. (1989). Russian Folk Belief. Armonk, N.Y.; London, UK: M.E. Sharpe. ss. 14-17. ISBN 978-0-76-563088-9.
Some have seen in this personage a sort of parallel to Leda, whose sons, Lel’ and Polel’, are the Slavic Castor and Pollux.
- ^ Leeming, David (2005). The Oxford Companion to World Mythology. Oxford University Press. s. 360. ISBN 978-0-19-515669-0.
- ^ Kolankiewicz, Leszek (1999). Dziady: teatr święta zmarłych (Lehçe). Słowo/obraz terytoria. ss. 416-418.
- ^ a b c d Ralston, William Ralston Shedden (1872). The Songs of the Russian People, as illustrative of Slavonic mythology and Russian social life. Londra, UK: Ellis & Green. ss. 104-5. Full text at Open Library.
- ^ Coulter, Charles Russell; Turner, Patricia (2013). Encyclopedia of Ancient Deities. Routledge. s. 284. ISBN 978-1-31-506328-7.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Haase, Felix (1939). Volksglaube und Brauchtum der Ostslaven (Almanca). Breslau: Märtin. OCLC 238796104.
- Leeming, David (2003). From Olympus to Camelot: The World of European Mythology. Oxford University Press. s. 130. ISBN 978-0-19-514361-4.
- Strmiska, Michael (2005). Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. s. 228. ISBN 978-1-85-109608-4.
- Znayenko, Myroslava T. (1980). The Gods of the Ancient Slavs: Tatishchev and the Beginings of Slavic Mythology. Columbus, Ohio: Slavica. ISBN 978-0-89-357074-3. 14 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2018.