Tanrıça
Tanrıça, dişi ya da dişil ilah anlamlarına gelebilir.[1][2] Soyut bir ilahi varlıktır. Birçok kültürde tanrıçalardan bahsedilir. Bazen tek başına, ama çoğunlukla bir panteonun üyesi olarak tanrıça inanışı özellikle paganizmde yaygındır.
Tanrı veya tanrıçada görülen tanrıya bir cinsiyet verme girişimi ve inancı din veya inancın doğduğu kültür ve topluluğun matriarki (anaerkillik) veya patriarki (ataerkillik) yapılarından herhangi birine daha yakın olduğu yönünde ipuçları sağlayabilir. Birçok modern matriarklar ve panteistler tarafından tanrıça anlayışı Tanrı'nın (yani İbrahimi Tanrı'nın) bir versiyonu veya benzeri olarak savunmaktadırlar.
Zaman zaman tanrısallıktaki veya tanrılardaki dişil-eril ilişkiler monizmde farklı bir köken bulabilir; burada daha tanımlı ve kesin bir monoteizm - politeizm karşı kavramlarından farklı olarak Tanrıça ve Tanrı, bir tek aşkın monadın cinsiyetleri olarak görülür.
Her kültürde, özellikle de antik politeistik mitoloji ve inançlarda tanrıçalar çeşitli benzer özellikleri paylaşsalar da, farklı şekil, rol ve adetlerle ortaya çıkmıştırlar. Aşağıda bazı din ve mitolojilerdeki belli başlı tanrıça isimlerini bulabilirsiniz, bu tanrıçaların her biri hakkında daha fazla bilgi için her tanrıçanın kendi maddesine göz atmanız, genel olarak bir kültür, din veya mitolojideki tanrıçalar hakkında bilgi almak içinse o kültür, din veya mitolojinin maddesine göz atmanız gerekir.
Yunan ve Roma mitolojilerindeki tanrıçalar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tanımı | Yunan mitolojisi | Roma |
|---|---|---|
| Güzellik ve aşk tanrıçası | Afrodit | Venüs |
| Av ve vahşi doğa tanrıçası | Artemis | Diana |
| Zeka, sanat ve strateji tanrıçası | Athena | Minerva |
| Tarım ve bereket tanrıçası | Demeter | Ceres |
| Umut tanrıçası | Elpis | Spes |
| Gençlik ve canlılık tanrıçası | Hebe | Juventas |
| Evlilik tanrıçası | Hera | Juno |
| Ocak ateşi tanrıçası | Hestia | Vesta |
| Zafer tanrıçası | Nike | Victoria |
| İnanç, vefa ve sadakatin tanrıçası | Pistis | Fides |
| Ay tanrıçası | Selene | Luna |
| Talih, tesadüf tanrıçası | Tyche | Fortuna |
| Anlaşma ve uyum tanrıçası | Harmonia | Concordia |
| Hakikat tanrıçası | Veritas | |
| Fırın tanrıçası | Fornax |
- Ate: Hata ve günah tanrıçası
- Aurora: Eos’un latince adı. Şafak tanrıçası
- Bellona: Romalılarda zafer tanrıçası, Duellona da denir. Yunan Karşılığı Enyo'dur.
- Bona Dea: Doğurganlık tanrıçası
- Carmenta: Romalılarda doğum tanrıçası
- Eris: Nifak, kavga tanrıçası
- Fama (Pheme): Halkın sesi tanrıçası
- Febris: Ateş ve sıtma tanrıçası
- Feronia: Bolluğun ve ormanların tanrıçası
- Flora: Yeşeren bitkilerin çiçeklerin tanrıçası
- Fortuna: Şans tanrıçası. Yunan Hali Tike
- Fornax: Fırın tanrıçası
- Apate/Fraus: Hile tanrıçası
- Gaia: Toprak. Bütün tanrıların soylarının dayandığı ilk tanrıça
- Hygieia: Sağlık tanrıçası
- Hekate: Anadolu kökenli, Antik Yunan mitolojisinde cadılık ve nekromansi tanrıçası
- Jaso: Hastalıklar tanrıçası
- Juturna: Romalıların su kaynakları tanrıçası
- Libitina: Romalılarda cenaze tanrıçası
- Metis: Hikmet ve akıllılık tanrıçası
- Mireler: Kader tanrıçaları
- Momos: Alay ve hiciv tanrıçası
- Mnemosyne: Hatıra tanrıçası
- Nemesis/Ultio: İntikam tanrıçası
- Nyks: Gece tanrıçası
- Panakeia: Asklepios gibi hekimlikle uğraşan sağlık tanrıçası
- Parkae: Romalılarda talih tanrıçaları
- Peitho: İkna etme, inandırma, kandırma tanrıçası
- Penia: Yoksulluk tanrıçası
- Pilumnus: Yeni doğan çocukları koruyan Roma tanrıçası
- Poine: (Poene) İntikam ve ceza tanrıçası
- Pomona: Romalılarda meyve tanrıçası
- Rhea: Kronos'un eşi, Hestia, Demeter, Hera, Hades, Poseidon ve Zeus'un annesidir. Roman karşılığı Ops'tur.
- Salus: Romalılarda güvenlik ve sağlık tanrıçası
- Selene: Ay tanrıçası
- Themis: Kanunların, adaletin, örf ve adetlerin tanrıçası.
Antik Yakın Doğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Mısır
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Mısır dini
Mezopotamya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Mezopotamya mitolojisi
Arabistan
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Arap mitolojisi
Hint-Avrupa Dinleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Dharmik Dinler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hinduizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Hinduizm birçok farklı tanrı tanrıçayı şekilsiz, sonsuz ve kişiliksiz tek bir kaynağın, Brahman'ın, yansımaları veya temsilleri olarak gören Advaita geleneği ve çift Tanrı halinde Lakşmi-Vişnu, Radha-Krişna, Devi-Şiva gibi gören Dvaita geleneğini içinde barındıran çok kompleks ve inançsal anlamda heterojenik bir dindir. Barındırdığı farklı tanrı tanrıçalar nedeniyle yine kendi içinde farklı inanç sistemleri oluşmuştur. Şaktalar, Tanrıça tapınanları, bu Tanrı'yı Devi, ana tanrıça ile eş tutarlar. Bir Tanrı'nın eril Tanrı (Şaktiman) ve dişil enerji (Şakti) gibi yönlerle kabul edilmesi mevcuttur. Hint mitolojisinde her tanrının kendisini eşitleyen bir dişi eşi olması da bunun en önemli göstergelerindendir.
Ayyavazhi
[değiştir | kaynağı değiştir]Greko-Romen Din
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Antik Yunan dini ve Antik Roma'da din
Kelt Dini
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Kelt paganizmi
Cermen Dini
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu konuda daha fazla bilgi için: Cermen paganizmi
Asya Dinleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk-Moğol mitolojisine göre bazı tanrıçalar
- Ak Ana: Deniz Tanrıçası
- Umay: Bereket ve doğum Tanrıçası
- Ayzıt: Güzellik Tanrıçası
- Gün Ana: Güneşin kişileştirilmiş ve tanrılaştırılmış hali.
- Satılay: Fesat Tanrıçası.
Sadece bir ilahı tanıyan ve kabul eden monoteistik kültürler genellikle bu ilahı erkek olarak tanımlarlar ki buna olan vurgu dillerin gramerinde eril kurallara dahil olmasıyla belirgindir. Bununla beraber, çeşitli monoteistik dinlerde tapılan bir ilahın herhangi bir cinsiyeti olmaması tartışması vardır ve bu monoteistik dinlerin çoğunluğunda cinsiyetin başlı başına insani bir olgu olduğu ve ilahi kavramlara (Tanrı dahil) uygulanamayacağı görüşü hakimdir. Ayrıca bazı monoteistik dinlerde inanılan tek İlah'ın cinsiyeti olmadığı dinin amentüsünde yani esaslarında belirtilmiştir. Öte yandan, neredeyse bütün monoteistik dinlerde ilahlığın dişil bir yönünü vurgulayan çeşitli mistik gruplar ve ezoterik akımlar çıkmıştır. Örnek olarak erken dönem Hristiyanlık zamanında çıkan Collyridianlar verilebilir, bunlar Meryem'i Tanrıça olarak görmekteydi.
Yeni Dini Akımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Vika (Wicca) ve Neopaganizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Vika (Wicca) geleneğinde Büyük Tanrıça'ya Boynuzlu Tanrı ile birlikte büyük bir saygı gösterilirken, Dianik Wicca bağlıları sadece Tanrıça ve tanrıçaları anar ve kutsar. Vika mitolojisi Avrupa mitolojisinin tarihsel anlamda tanımlama ve çıkarımlarını temel alır. Diğer neopagan gruplar da antik paganist inançları tarihsel anlamda doğru bir biçimde bugüne aktarma arayışı içindedirler. Ayrıca bugün bazı neopaganlar Ana (Arz) Tanrıça ile ekolojik meseleler arasında ilgi kurmuşlardır.
Üç Tanrıça
[değiştir | kaynağı değiştir]
Birkaç antik Avrupa pagan mitolojisinde tanrıça veya yarı-tanrıçalar üçlü gruplar halinde yer almaktadır; bunlara Yunan Erinyes ve Moirae, İskandinav Norns ve Keltler'deki Brighid ile yine Brighid olarak anılan diğer iki kız kardeşi dahildir. "Bakire", "Anne" veya "Kocakarı" üçlemesi olan üç tanrıça veya tanrıça üçlemesi özellikle Robert Graves tarafından popülerleştirilmiş bir kavram veya inançtır. Her ne kadar fikri belirgin tarihsel bulgular ve delillere dayanmasa da şiirsel ilhamı ve farklı bulgulara üç tanrıça temelinden yaklaşması sonucu elde ettiği çeşitli sonuçlar belirli bir kesim tarafından kabul görmüştür. Bu üçlemenin farklı biçim ve varyasyonları aslında neredeyse her pagan dinde bulunmaktadır fakat herhangi bir benzeşim söz konusu değildir ve bilimsel olarak bir açıklama getirilmemiştir. Üç tanrıça tapımının sembolik açıdan da farklı bir önemi vardır.
Dini Feminizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Tanrıça akımları, feminizm bazlı düşünsel ve inançsal bir akımdır. Özellikle Batı'da ortaya çıkmış ve gelişmiş olan bu akımlarda genellikle tanrıçalara veya daha sıklıkla belirli Bir Tanrıça'ya yani Ulu Tanrıça'ya tapım veya inanç mevcuttur. İkinci form monoteistik bir yapı gösterir. Yine de dini feminizm olarak da anılan tanrıça akımlarının dini statüsü tartışmalıdır, zira bu akımlar çoğu zaman belirli bir dini yapıdan veya tanımdan uzaktırlar ve daha çok birer öğreti biçimindedirler; nitekim bu akımların bağlılarının çoğu akımları birer dinden çok mistik veya dogmatik yanlar barındıran birer hayat görüşü veya öğreti olarak tanımlamaktadırlar.
