Lorenzo Lotto

Lorenzo Lotto
Genel bilgiler
Doğum	y. 1480 Venedik, İtalya
Ölüm	1556/57 Loreto, Marche, İtalya
Uyruk	İtalyan
Alanı	Ressam
Katıldığı akımlar	Yüksek Rönesans
İmzası

Lorenzo Lotto (yaklaşık 1480 – 1556/57), genellikle Venedik ekolüne dâhil edilen, ancak kariyerinin büyük bölümünü Kuzey İtalya’daki başka şehirlerde geçirmiş bir Rönesans ressamı, desen ustası ve illüstratördü. Ağırlıklı olarak sunak resimleri, dini temalar ve portreler üzerine çalıştı. Yüksek Rönesans döneminde ve Maniyerizmin ilk yarısında etkin olmasına rağmen, eserlerinde genel olarak Yüksek Rönesans’ın dengeli tarzını korudu. Yine de figürlerindeki gergin duruşlar ve alışılmadık biçim bozmalar, onun Floransa ve Roma Maniyeristlerine geçişteki ara dönemi temsil ettiğini gösterir.

Genel bakış

Lorenzo Lotto, Yaşadığı dönemde özellikle Kuzey İtalya’da saygı gören ve sevilen bir ressamdı. Her ne kadar geleneksel olarak Venedik ekolü içinde değerlendirilse de, bağımsız çalışmaları onu aslında Venedik sanat çevresinin dışına yerleştirdi. Venedik’te, çalıştığı diğer şehirlerdeki kadar takdir görmemesinin nedeni, Yüksek Rönesans’ın genel çerçevesine uysa da kendine özgü, hatta yer yer alışılmadık bir üsluba sahip olmasıydı. Ölümünden sonra ise zamanla gözden düştü ve neredeyse tamamen unutuldu. Bu unutuluş, eserlerinin çoğunun tanınmayan kiliselerde veya taşra müzelerinde kalmış olmasına bağlanabilir.

Hayatı

Venedik’te doğan Lotto, sanat yaşamı boyunca İtalya’nın çeşitli bölgelerinde çalıştı: 1503–1506 yılları arasında Treviso’da, 1506–1508 arasında Marche bölgesinde, 1508–1510 arasında Roma’da, 1513–1525 arasında Bergamo’da, ardından 1525–1549 yılları arasında yeniden Venedik’te bulundu. 1549’da Ancona’ya geçti ve son olarak 1549–1556 yılları arasında, Fransisken tarikatına bağlı bir laik kardeş olarak Loreto’da yaşamını sürdürdü.

Çıraklık dönemi

Lotto’nun sanat eğitimi hakkında çok az şey bilinmektedir. Venedikli olması nedeniyle Giovanni Bellini’nin etkisi altında kalmış, çağdaş Venedik resmini yakından tanımıştır. Her ne kadar Bellini’nin doğrudan öğrencisi olduğu düşünülmese de, bu etkinin izleri erken dönem eserlerinden Aziz Jerome ile Madonna ve Çocuk (1506; İskoçya Ulusal Galerisi, Edinburgh) tablosunda açıkça görülür. Öte yandan, portrelerinde ve erken dönem yapıtlarından Erdem ve Günah Alegorisinde (1505; Washington Ulusal Sanat Galerisi) Giorgione’nin doğalcı üslubunun etkisi hissedilir. Yaş ilerledikçe tarzı değişmeye, belki de olgunlaşmaya başlamış; Giorgione’nin mesafeli klasikçiliğinden uzaklaşıp, Parma’lı çağdaşı Correggio’yu andıran daha canlı ve dramatik bir anlatıma yönelmiştir.

Treviso (1503–1506)

Tespih Madonnası (1539), tuval üzerine yağlıboya

Lotto kısa süre sonra Venedik’ten ayrıldı; çünkü Giorgione, Yaşlı Palma ve özellikle Titian gibi güçlü isimlerin bulunduğu şehirde genç bir ressam olarak kendine yer bulması oldukça zordu. Buna rağmen Giorgio Vasari, ünlü Vite adlı eserinin üçüncü bölümünde Lotto’nun Yaşlı Palma ile dost olduğunu belirtir. Lotto, Venedik Cumhuriyeti topraklarındaki gelişmekte olan Treviso kentine yerleştiğinde, Piskopos Bernardo de’ Rossi’nin koruması altına girdi. Daha önce sözü geçen Erdem ve Günah Alegorisi (1505), piskoposun portresine alegorik bir kapak olarak tasarlanmıştı; söz konusu piskopos bir suikast girişiminden sağ kurtulmuştu. Çölde Aziz Jerome adlı tablosu, Lotto’nun gençlik dönemindeki çizim becerilerinin henüz tam olgunlaşmadığını gösterir; ancak azizin kırmızı giysisiyle vurgulanan kayalık ve dramatik manzara, onun ayrıntılara verdiği önemi ve minyatürcü titizliğini erken dönemden itibaren ortaya koyar. İlk sunak resimlerini ise 1505’te San Cristina al Tiverone kilisesi için ve 1506’da Asolo Katedrali’nin vaftizhanesi için yaptı; her iki eser de hâlen bu kiliselerde sergilenmektedir.

Recanati (1506–1508) ve Roma (1508–1510)

1508’de Lotto, San Domenico Kilisesi için Recanati Poliptikosu olarak bilinen sunak eserini yapmaya başladı. İki katlı ve biçim olarak oldukça geleneksel olan bu yapı altı panodan oluşur. Bu döneme ait diğer önemli yapıtları arasında, Beyaz Perde Önünde Genç Adam (yaklaşık 1506) ve Çocuğa Tapınma (yaklaşık 1508) yer alır. Bu son eserde, Kıbrıs Kraliçesi Caterina Cornaro, Aziz Katerina olarak betimlenmiştir. Zamanla saygın bir ressam olarak tanınmaya başlayan Lotto, Recanati yakınlarındaki hac merkezi Loreto’dan geçen Papa’nın mimarı Bramante’nin dikkatini çekti. Bunun üzerine Roma’ya çağrıldı ve papalık efradını süslemekle görevlendirildi. Ancak bu çalışmalardan günümüze hiçbir iz kalmamıştır; birkaç yıl sonra tümü yok olmuştur. Bunun nedeni muhtemelen, Lotto’nun o dönemde Papalık sarayında hızla yükselen Raphael’in üslubunu taklit etmiş olmasıydı. Nitekim Raphael etkisi, Recanati Poliptikosu’ndaki Transfiguration (Başkalaşım) sahnesinde de belirgindir.

Marche (1511–1513) ve Bergamo (1513–1525)

1511 yılında Lotto, Lesi’deki Buon Gesù kardeşliği için İsa’nın Gömülmesi adlı tablo üzerinde çalışıyordu. Kısa süre sonra Recanati’ye geçti ve burada yeni siparişler aldı: yaklaşık 1512 tarihli Başkalaşım ile San Domenico Kilisesi için Aziz Vincent Ferrer freskosunu yaptı. Bunun ardından gittiği Bergamo, sanat hayatının en verimli ve olgun dönemi olacaktı. Burada varlıklı tüccarlardan, eğitimli meslek sahiplerinden ve yerel soylulardan çok sayıda sipariş aldı. Renk ustalığı gelişmiş, çizim tekniğinde olgunlaşmıştı; ayrıca figürlerinin iç dünyasını, düşüncelerini ve duygularını yansıtan “psikolojik portre” anlayışını geliştirdi. Bu yönüyle Antonello da Messina’nın başlattığı geleneği sürdürüyordu. Bunun iyi bir örneği, bugün Venedik Akademisi’nde bulunan Kitaplı Genç Adam Portresidir. 1513’te, Bergamo’daki Santi Bartolomeo e Stefano Dominiken Kilisesi için anıtsal bir eser olan Martinengo Sunak Panosu’na başladı. Ünlü condottieri Bartolomeo Colleoni’nin torunu Kont Alessandro Martinengo-Colleoni tarafından ısmarlanan bu eser, 1516’da tamamlandı ve Bramante ile Giorgione’nin etkilerini açıkça taşır. Daha sonra San Bernardino ve Sant’Alessandro kiliselerinin duvar süslemelerini, fresk ve tempera tablolarını yaptı. 1521–1523 yılları arasında beş sunak panosu daha tamamladı. 1523’te kısa bir süreliğine yeniden Marche bölgesine gitti ve burada birkaç yeni sunak siparişi aldı; bu eserleri ise daha sonra Venedik’te bulunduğu dönemde tamamladı.

Lotto’nun sonraki önemli çalışmaları ağırlıklı olarak duvar resimleriydi. 1524 yılında, Bergamo yakınlarındaki Trescore’daki Suardi Şapeli için azizlerin yaşamlarını konu alan bir dizi fresk yaptı. Bu dizide, örneğin Azize Barbara’nın Yaşamı gibi sahneler yer alır. Azize Clara’nın Şehit Edilişi freskinde her azizin yaşamından kesitleri ayrıntılı biçimde resmeder. Aynı eserde, İsa’yı ellerinden filizlenen asma dallarıyla betimleyerek Yeni Ahit’te geçen “Ben asmayım, siz çubuklarsınız” sözünü simgesel bir biçimde yorumlar. Yine 1524’te, Bergamo’daki Santa Maria Maggiore Kilisesi’nin koro sıralarına yapılacak kakma süslemeler için Eski Ahit’ten sahneleri konu alan desenler hazırladı.

Aynı döneme ait yirmiden fazla özel sipariş tablosu da bilinmektedir. Bunların çoğu ev içi ibadet için yapılmış, Madonna ya da İsa’nın Mezardan İndirilişi gibi dini konulu eserlerdi. Lotto klasik geleneğin çerçevesinde çalışmayı sürdürse de, bu sahnelere kendine özgü duygusal bir yoğunluk kazandırmıştır. Figürlerin karşıt duruşlarını ve hareket yönlerini ustalıkla kullanarak, Meryem’in melekler ve azizlerle çevrili geleneksel simetrik düzenini kırar ve kompozisyona dramatik bir dinamizm katar.

Aziz Claire'in Şehitliği (1524), fresk

Venedik (1525–1532)

Lotto, Venedik’e döndüğünde ilk olarak Dominiken tarikatına ait Santi Giovanni e Paolo manastırında konakladı. Ancak birkaç ay sonra, kakmacı sanatçı Fra Damiano da Bergamo ile yaşadığı bir anlaşmazlık yüzünden oradan ayrılmak zorunda kaldı. Bu dönemde aldığı siparişlerin artması üzerine kendi atölyesini kurdu. Marche bölgesindeki kiliseler için beş, Bergamo yakınlarındaki Celano’daki Santa Maria Assunta Kilisesi için bir sunak resmi gönderdi. Ayrıca Venedik’teki Santa Maria dei Carmini Kilisesi için, Aziz Bari’li Nikola’nın Göğe Yükselişi konulu bir sunak panosu yaptı.

Zenginliğiyle tanınan Venedik’te ünü arttıkça, Lotto’ya özel siparişler de çoğaldı. On portre dâhil birçok özel tablo yaptı; bunlardan biri Genç Bir Adamın Portresidir. 1527 tarihli Andrea Odoni’nin Portresi, daha sonra Titian’ın 1568’de yaptığı Jacopo Strada’nın Portresine ilham kaynağı olacaktı. Ancak her şeye rağmen, o dönemde Venedik sanat sahnesine tamamen hâkim olan Titian’ın gölgesinde kaldı.

Venedik,Veneto ve Marche (1532–1556)

Lorenzo Lotto Yaşamının son dönemlerinde sık sık şehir değiştirerek yeni hamiler ve siparişler aradı. 1532’de Treviso’ya gitti; ardından yaklaşık yedi yıl boyunca Marche bölgesinde çalıştıktan sonra 1540’ta yeniden Venedik’e döndü. 1542’de tekrar Treviso’ya, 1545’te yeniden Venedik’e taşındı. Son olarak 1549’da Ancona’ya yerleşti.

Bu dönem, sanatçının üretkenliğini koruduğu bir evreydi; birçok sunak resmi ve portre yaptı.

Ancak yaşamının sonuna doğru geçimini sağlamakta zorlanmaya başladı. 1550 yılında, yaklaşık yetmiş yaşındayken Ancona’da düzenlenen bir müzayedede tablolarından biri satılamadı; kişisel hesap defterinde bu olayın onu derinden hayal kırıklığına uğrattığı kaydedilmiştir. Dindar bir kişiliğe sahip olan Lotto, 1552’de Loreto’daki Kutsal Tapınak’a katılarak Fransisken tarikatına bağlı bir laik kardeş oldu. Bu dönemde Santa Maria Bazilikası’nın süslemelerinde çalıştı ve Loreto’daki Palazzo Apostolico için Tapınakta Sunulma adlı eseri yaptı. 1556 yılında yaşamını yitirdi ve kendi isteği üzerine Dominiken rahip giysileri içinde defnedildi.

Giorgio Vasari, Lotto’nun biyografisini Vite adlı eserinin üçüncü cildine dahil etmiştir. Lorenzo Lotto ise yaşamı ve çalışmaları hakkında birçok mektup ve ayrıntılı bir defter (Libro di spese diverse, 1538–1556) bırakmıştır; bu kaynaklar, sanatçının hayatına ve sanatına dair önemli bilgiler sunar. Etkisi, muhtemelen Giovanni Busi ve Arcevia doğumlu, Ercole Ramazzani gibi birçok ressam tarafından hissedilmiştir. Bir diğer öğrencisi ise Durante Nobili’dir.

Sanat tarihçisi Bernard Berenson sayesinde 19. yüzyılın sonlarında yeniden keşfedilmiştir. O tarihten bu yana, Lorenzo Lotto’ya adanmış çok sayıda monografi ve sergi düzenlenmiştir; bunlar arasında 1953’te Venedik’te, 1998’de Washington, D.C.’deki Ulusal Sanat Galerisindeki ve Londra’daki Ulusal Galeri’deki sergiler öne çıkar.

Kaynakça

Genel

• Benezit E. Dictionnaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs; Librairie Gründ, Paris, 1976; 2-7000-0156-7 (in French)
• Turner J. Grove Dictionary of Art. Macmillan Publishers Ltd, 1990; 1-884446-00-0
• Ricketts Melissa. Maestros del Renacimiento (in Dutch Translation: Grote meesters uit de Renaissance. Rebo International BV, 2005 90-5841-089-7)
• Benesch, Otto (December 1957). "New Contributions to Lorenzo Lotto". Burlington Magazine. 99 (657). ss. 410-413. 
• Berenson, Bernard. Lorenzo Lotto. The Phaidon Press
• Kaap, Henry. Lorenzo Lotto malt Andrea Odoni: Kunstschaffen und Kunstsammeln zwischen Bildverehrung, Bildskepsis, Bildwitz. Berlin, Gebr. Mann Verlag 2021. ISBN 978-3-7861-2865-6
• Brown, David Alan, ed., with contributions by Peter Humfrey, Mauro Lucco, and Augusto Gentili. Lorenzo Lotto: Rediscovered Master of the Renaissance. Washington, D.C.: Catalogue of the exhibition in the National Gallery of Art. New Haven: Yale University Press, 1997.
• Humfrey, Peter. Lorenzo Lotto. New Haven, Yale University Press, 1997; 0-300-06905-7 (the first full-length study of Lorenzo Lotto since the monograph of Bernard Berenson)
• Zanchi, Mauro. Lotto. I simboli. Giunti, Firenze 2011. 88-09-76478-1